W Pracowni Humani prowadzimy następujące grupy terapeutyczne:

Grupy dla osób dorosłych

• Wtorek: godziny: 18:30-20:30, prowadzący: Anna Król-Kuczkowska oraz Michał Głuszek.
• Środa: godziny: 18:00-20:00, prowadzący: Marta Jakubiak-Głowacka oraz Michał Głuszek.
• Czwartek: godziny: 18:00-20:00, prowadzący: Agnieszka Pawłowska oraz Marcin Hermanowski.
• Grupa MBT: środa godziny: 09:00-11:00, prowadzący: Anna Król-Kuczkowska oraz Paweł Rybacki.
• Grupa Młodych Dorosłych (w wieku 18-26lat): wtorek, godziny: 15:30 – 17:00, prowadzące: Agnieszka Pawłowska oraz Marta Jakubiak-Głowacka.
• Grupa modułowa: raz w miesiącu w soboty, prowadzący: Barbara Chwieralska oraz Marcin Hermanowski.

Grupy dla młodzieży

• Grupa dla młodzieży w wieku 16-18 lat, poniedziałek, godziny: 18:00-19:45, prowadzące: Katarzyna Drews i Marta Sobczak.
• Grupa dla młodzieży w wieku 14-16 lat, środa, godziny: 17:00-18:30, prowadzące: Katarzyna Drews i Marta Sobczak.

W celu uzyskania informacji dotyczących miejsc na grupach oraz rekrutacji prosimy o kontakt z biurem Pracowni Humani pod numerem telefonu 793 700 087 albo adresem e-mail konrakt[małpa]humani.pl.

Zapraszamy młodych dorosłych na grupę terapeutyczną.

Przedział wiekowy: 19 – 26 r. ż.

Liczba uczestników: 8-10 osób

Czas trwania: 10 miesięcy (z możliwością kontynuacji).

Spotkania będą odbywały się we wtorki w godz. popołudniowych (1h i 45min) – w Pracowni Psychoterapii Humani przy ul. Radosnej 12.

Rozpoczęcie grupy: 18 października 2022 r.

Prowadzący: Marta Jakubiak-Głowacka i Agnieszka Pawłowska

Koszt zajęć: 490 zł miesięcznie.

Opis grupy: Okres wczesnej dorosłości to czas intensywnych zmian, nowych perspektyw i ważnych decyzji.

Jest to moment opuszczania domu rodzinnego, kontynuacji bądź zakończenia nauki, rozpoczęcia pierwszej pracy, nawiązywania bliskich relacji, tworzenia związków.

To także czas dalszego kształtowania się tożsamości, większej świadomości siebie i zadawania sobie pytań:

Kim jestem?

Czego oczekuję od życia?
Czego oczekuje ode mnie moje otoczenie?

Jeśli trudno nam znaleźć odpowiedź na te pytania lub gdy nasze dążenia są sprzeczne z oczekiwaniami innych, możemy czuć się zagubieni, przestraszeni, bezradni i osamotnieni.
Stawanie się dorosłym bywa bolesne i skomplikowane.

Badania dowodzą, że zmiany rozwojowe zachodzące w psychice młodego dorosłego są co najmniej tak samo znaczące jak te, które zachodzą w okresie dzieciństwa.

Wiemy, że nowe, pozytywne doświadczenia w kontakcie z drugim człowiekiem mają ogromny wpływ na jakość naszego dalszego życia i mogą sprawić, że wejście w dorosłość będzie ciekawym doświadczeniem.

Pandemia spowodowała, że szanse na tworzenie relacji, budowanie związków i bycie w bezpośrednim kontakcie z ludźmi były znacznie ograniczone. Dla wielu osób pozostawanie w przedłużającym się osamotnieniu i izolacji było bardzo trudnym doświadczeniem, które pozostawiło w nich trwały ślad – być może dotyczy to także Ciebie.

Jeśli uważasz, że powyższe zagadnienia są ci bliskie, jeśli masz  obawy, że trudno Tobie korzystać z nowych szans na tworzenie relacji z ludźmi i rozwój w tym zakresie – zapraszamy Cię do udziału w grupie terapeutycznej. Uczestnictwo w tej grupie stwarza okazję do rozwijania swoich umiejętności komunikacyjnych, wymiany doświadczeń, podzielenia się swoimi uczuciami i myślami, a także bycia w dobrym kontakcie ze sobą i z innymi.

Osoby zainteresowane uczestnictwem zapraszamy do umówienia się na konsultację (koszt 170 zł)
w biurze Pracowni HUMANI, nr tel. 793 700 087.

Grupa przeznaczona jest dla osób dorosłych (powyżej 25 roku życia), które doświadczają problemów w budowaniu satysfakcjonujących relacji interpersonalnych, zawodowych czy partnerskich.

Udział w grupie daje możliwość doświadczania emocjonalnego kontaktu z innymi osobami w bezpiecznych warunkach. Doświadczenie to umożliwia głębsze rozumienie osobistego wzorca relacyjnego oraz uzyskiwanie informacji zwrotnych o swoich problemach doświadczanych w relacjach.  Modułowa formuła grupy daję szansę na intensywne i pogłębione doświadczenie terapeutyczne i prace nad pożądaną zmianą.

Taki tryb pracy polecamy zwłaszcza osobom, które chciałyby korzystać z psychoterapii grupowej, ale z różnych życiowych powodów nie mogą uczestniczyć w niej w zwykłym, cotygodniowym rytmie.

Wskazane jest równoległe z pracą w grupie uczestniczenie we własnej psychoterapii indywidualnej, lub też posiadanie takiego doświadczenia w przeszłości.

Liczba uczestników grupy: 8-10 osób.

Prowadzący grupę: Barbara Chwieralska i Marcin Hermanowski

Konsultacje do grupy rozpoczną się we wrzeniu 2022.

Od października 2022 do lipca 2023, całodzienne spotkania raz w miesiącu (soboty) przy ul. Szydłowskiej 42 w Poznaniu.

Zapraszamy do Humani w jedną sobotę w miesiącu (daty spotkań poniżej) w godzinach o 10.00 do 17.15. Harmonogram pracy:

10.00-12.00 – sesja 1

12.00-12.15 – przerwa

12.15-14.15 – sesja 2

14.15-15.15 – przerwa obiadowa

15.15-17.15 – sesja 3

Ze względu na specyfikę grupy osoby deklarujące się na ten rodzaj psychoterapii, zobowiązują się do udziału we wszystkich spotkaniach.

Osoby zainteresowane uczestnictwem zapraszamy do kontaktu z Pracownią HUMANI, nr tel. 793 700 087.

Pracownia HUMANI uruchamia bezpłatną pomoc psychologiczną i interwencję kryzysową oraz psychiatryczną dla osób dotkniętych wojną w Ukrainie.

Bezpłatna pula spotkań jest przeznaczona dla:

• Ukrainek i Ukraińców (dorośli, młodzież oraz dzieci) – uciekających przed wojną oraz tych mieszkających w Poznaniu i okolicach;
• osób zaangażowanych w pomaganie okołowojenne i doświadczających związanych z tym trudności emocjonalnych;
• Rosjan i Białorusinów mieszkających w Poznaniu i okolicach, którzy w związku z wojną doświadczają trudności społecznych lub przeżywają inne psychologiczne trudności związane z wybuchem wojny w Ukrainie.

Proponujemy możliwość jednego lub dwóch spotkań 40 minutowych w ramach interwencji kryzysowej (z psychoterapeutą z naszego zespołu) lub/i konsultacji psychiatrycznej.

Pracujemy w języku polskim, angielskim i francuskim.

Spotkanie może też odbywać się przy udziale tłumacza.

Zapisy: biuro@humani.pl

Jesteśmy z Wami i dla Was.

Pracownia HUMANI uruchamia pierwszą w Polsce grupę psychoterapeutyczną pracującą w nurcie MBT, czyli psychoterapii opartej na mentalizacji.

Grupa jest ograniczonym w czasie, 15 – miesięcznym programem intensywnej pracy terapeutycznej, skierowanym do osób dorosłych, które:

• mają trudność w rozumieniu i regulowaniu swoich emocji (mogą mieć tendencję do nadmiernego wycofywania się i/ izolowania lub do dużej impulsywności; często uskarżają się na kłopoty z wybuchami złości)
• rozładowują swoje emocje w sposób, którego nie rozumieją, a często się wstydzą
• mają różnego rodzaju trudności w relacjach interpersonalnych – w związkach i/lub w pracy
• mają poczucie, że słabo rozumieją zarówno siebie, jak i innych ludzi
• skarżą się na okresy obniżonego nastroju, nawracającej depresji i poczucia bezsensu
• mają tendencję do nadużywania substancji lub destrukcyjnych zachowań w momentach silnego pobudzenia emocjonalnego (zwłaszcza doświadczając pustki lub nieznośnego bólu psychicznego).

Grupa będzie pracowała od lutego 2022 do czerwca 2023, z dwumiesięczną przerwą wakacyjną (lipiec – sierpień 2022).

Spotkania odbywać się będą raz w tygodniu, w środy w godzinach 9.00 – 11.00 w siedzibie Pracowni HUMANI przy ulicy Radosnej 12 w Poznaniu.

Zdolność do mentalizowania jest jednym z ważniejszych fundamentów zdrowia psychicznego, umiejętnością niezbędną do tworzenia bliskich, satysfakcjonujących związków i do radzenia siebie z nieuniknionymi kryzysami w relacjach.

Umiejętność ta oznacza rozumienie zachowań oraz uczuć własnych i innych ludzi. Zdolność do mentalizowania pomaga lepiej rozpoznawać i regulować emocje, chroni przed zachowaniami autodestrukcyjnymi i destrukcyjnymi.

Mentalizacja pomaga nam również w radzeniu sobie z nieporozumieniami i konfliktami w bliskich relacjach poprzez sposoby, które zbliżają do siebie ludzi, a nie niszczą łączące ich więzi.

Praca nad pogłębieniem zdolności do mentalizowania pomaga ludziom w tworzeniu relacji opartych na wzajemnych zrozumieniu, empatii i współczuciu.

Wejście do grupy poprzedzone jest konsultacją z jednym z prowadzących. Grupę prowadzą: Anna Król – Kuczkowska oraz Paweł Rybacki.

Zainteresowanych prosimy o kontakt: biuro@humani.pl lub 793 700 087.

Grupa terapeutyczna przeznaczona dla osób dorosłych (powyżej 25 roku życia), które doświadczają problemów w budowaniu satysfakcjonujących relacji interpersonalnych, zawodowych czy partnerskich.

Od stycznia do czerwca 2022, całodzienne spotkania raz w miesiącu (soboty).

Udział w grupie daje możliwość doświadczania emocjonalnego kontaktu z innymi osobami w bezpiecznych warunkach. Poprzez głębsze rozumienie osobistego wzorca relacyjnego oraz uzyskiwanie informacji zwrotnych, uczestnicy mają szansę dowiedzieć się więcej o swoich problemach doświadczanych w relacjach i – dzięki temu – pracować nad zmianą.

Modułowa formuła grupy daje również szansę na intensywne i pogłębione doświadczenie terapeutyczne. Taki tryb pracy polecamy zwłaszcza tym osobom, które chciałyby korzystać z psychoterapii grupowej, ale z różnych życiowych powodów nie mogą uczestniczyć w niej w zwykłym, cotygodniowym rytmie.

Wskazane jest równoległe z pracą w grupie uczestniczenie we własnej psychoterapii indywidualnej, lub też posiadanie takiego doświadczenia w przeszłości.

Zapraszamy do Humani w jedną sobotę w miesiącu (daty spotkań poniżej) w godzinach o 10.00 do 17.15.

Harmonogram pracy:

10.00-12.00 – sesja 1
12.00-12.15 – przerwa
12.15-14.15 – sesja 2
14.15-15.15 – przerwa obiadowa
15.15-17.15 – sesja 3

Ze względu na specyfikę grupy osoby deklarujące się na ten rodzaj psychoterapii, zobowiązują się do udziału we wszystkich spotkaniach.
Konsultacje do grupy rozpoczną się w listopadzie.

Liczba uczestników grupy: 8-10 osób.

Prowadzący grupę: Barbara Chwieralska i Marcin Hermanowski.

Terminy spotkań grupy:
8 stycznia 22
12 lutego 22
12 marca 22
2 kwietnia 22
7 maja 22
28 maja 22
25 czerwca 22

Osoby zainteresowane zapraszamy do kontaktu z biurem Pracowni Humani.

Od wielu lat jedną z naszych specjalizacji jest psychoterapia grupowa.

Jak co roku, jesienią startujemy z nowymi edycjami grup.

Poniżej informacje o grupach, które już rozpoczęły lub właśnie zaczynają prace. W niektórych mamy jeszcze ostatnie wolne miejsca.

ALE!!!

Od stycznia uruchamiamy dwie nowe grupy terapeutyczne – intensywną, krótkoterminową grupę pracującą w sobotnich blokach raz w miesiącu oraz pierwszą w Polsce grupę MBT (opartą na mentalizacji). Szczegóły już wkrótce!!!

PSYCHOTERAPIA GRUPOWA SEZON 2021/2022 – PRACOWNIA HUMANI, POZNAŃ:

1) Terapia grupowa osób dorosłych – czas trwania 10 miesięcy; spotkania raz w tygodniu (wtorki 18:30-20:30);

2) Terapia grupowa osób dorosłych – czas trwania 10 miesięcy; spotkania raz w tygodniu ( środy 18:00-20:00);

3) Terapia grupowa osób dorosłych – czas trwania 10 miesięcy; spotkania raz w tygodniu ( czwartki 18:00-20:00);

4) Terapia grupowa młodych dorosłych – czas trwania 8-9 miesięcy spotkania raz w tygodniu ( środy 15:00-16:45);

5) Terapia grupowa młodzieży w wieku 15-18 lat – czas trwania 9 miesięcy; spotkania raz w tygodniu ( poniedziałki 17:00-18:45);

6) ) Terapia grupowa młodzieży w wieku 12-15 lat – czas trwania 9 miesięcy; spotkania raz w tygodniu ( środy 17:00-18:30);

7) Warsztaty psychologiczne dla młodzieży w wieku 12-17 lat – oferta w przygotowaniu.

Zapraszamy!!!

Jako rodzice mamy do wykonania bardzo ważne zadanie: stworzyć z dziećmi taką relację, która będzie dla nich bazą na całe życie. Będzie pierwowzorem późniejszych dobrych, bliskich związków z ludźmi oraz umożliwi nabycie zdolności do regulowania emocji. Kształtowanie tej relacji to proces, który toczy się powoli, niepostrzeżenie podczas codziennych czynności i wydarzeń. Możemy nie być świadomi jego istnienia oraz nie korzystać z takich pojęć jak np.: regulacja afektywna, styl przywiązania, mentalizacja, a proces ten i tak zachodzi. Budowanie relacji między dzieckiem a rodzicem odbywa się na poziomie psychologicznym oraz biochemicznym. I o tej biochemii przywiązania chcemy napisać kilka słów zainspirowani badaniami nad więzią i ciekawym dokumentem Netflixa (Niemowlęta).

Oksytocyna

  Badania nad tym neuroprzekaźnikiem mają długą, ok. 100-letnią historię. Przez lata odkryto jej rolę w wielu procesach mózgowych. Jej poziom rośnie w trakcie ciąży, porodu i karmienia piersią. Wnioskowano zatem, że musi mieć związek z akcją porodową i rozwojem dziecka. Natomiast na przełomie XX i XXI wieku zajęto się dokładniej rolą oksytocyny w tworzeniu więzi między matką i dzieckiem. Jedną z badaczek zajmujących się oksytocyną jest Ruth Feldman, dyrektor Centrum Rozwojowej Neuronauki Społecznej w Izraelu. [Interdisciplinary Center (IDC) Herzliya]. W 2001 Feldman, badając kontakt między mamami i ich dziećmi odkryła, że im częściej oboje się dotykają, tym poziom oksytocyny jest wyższy, co z kolei zwiększa zaangażowanie matki w relację oraz daje jej natychmiastowe poczucie satysfakcji. Dla mózgu jest to pokarm relacyjny, jak pyszna kolacja po ciężkim dniu pracy. Im wyższy poziom oksytocyny tym więź z dzieckiem staje się silniejsza.

Następnie Feldman zwróciła uwagę na ojców. Dowiodła, że po porodzie poziom oksytocyny wzrasta również u nich. Im więcej ojcowie zajmują się dzieckiem, tym wyższy poziom tego neuroprzekaźnika. Wyniki pokazują, że kluczowe dla wzrostu poziomu oksytocyny jest fizyczne i emocjonalne zaangażowanie w kontakt z dzieckiem podczas karmienia, przewijania, kąpania, bujania, czyli codziennych, zwykłych czynności. Zwrotnie oksytocyna zwiększa jeszcze poczucie zaangażowania w relację i stanowi bazę tworzącej się miłości do dziecka. Ojcostwo, podobnie jak macierzyństwo, to proces silnie uwarunkowany biologicznie, niosący ze sobą daleko idące zmiany w mózgu.

Charakterystycznym elementem relacji z dzieckiem jest troska o nie. W efekcie tej troski, jako rodzice, martwimy się o dzieci. Dalsze badania Feldman pokazały ciekawą zależność pomiędzy tym stanem emocjonalnym a porodem i ujawniły różnice między płciami. W trakcie porodu w mózgu kobiety uaktywnia się ciało migdałowate podnosząc poziom czujności i martwienia się o dziecko. Stan aktywności tej części mózgu w odniesieniu do potomstwa utrzymuje się do końca życia kobiety, niezależnie od wieku dzieci. Przekłada się to np. na szczególne wyczulenie matek na płacz dziecka, ich nocną czujność i wyższy poziom energii mimo zmęczenia opieką. Natomiast u mężczyzny proces ten zachodzi w inny sposób i poziom pobudzenia ciała migdałowatego w relacji z dziećmi osiąga ok. 1⁄4 wartości pobudzenia tej części mózgu u kobiety. Stąd mężczyznom łatwiej zachować spokój kiedy dziecko np. płacze.

  Kolejna porcja ciekawych informacji pochodzi z 2010 roku. Pod lupę wzięto tym razem pary homoseksualnych mężczyzn, żyjących w trwałych związkach i mających dzieci dzięki surogacji oraz wychowujących je od pierwszych dni życia. Wykazano, że poziom oksytocyny w ich mózgach, po rozpoczęciu opieki nad dzieckiem również rósł znacząco. Skany mózgów ojców pełniących role głównych opiekunów, pokazywały znaczne zmiany w ciałach migdałowatych. Poziom aktywności tych części mózgu wpływający na intensywność martwienia się i troski odpowiadały identycznym zmianom w mózgach kobiet, które urodziły dzieci!

  Wygląda na to, że ciąża, poród i karmienie piersią w specyficzny sposób aktywują matczyny mózg i przygotowują go do wytworzenia więzi z dzieckiem oraz do roli matki. Jednak w podobny sposób jest on aktywowany również przez zaangażowaną opiekę. Jeśli chodzi o więź, nie ma znaczenia czy jesteśmy biologicznymi rodzicami, czy troskliwymi opiekunami. Kluczowa jest jednak decyzja czy chcemy być rodzicami dziecka oraz to, w jaki sposób będziemy realizować tą rolę. Wpływ na to ma zarówno troskliwy i uważny kontakt z dzieckiem, ale też regularne wykonywanie codziennych opiekuńczych i „obsługowych” czynności (np. przewijanie, kąpanie).   

Wszystko to składa się na indywidualny model opieki. Wynika on z naszych psychologicznych uwarunkowań, np. czułości, skłonności do empatii czy cierpliwości, ale też kontaktu którego doświadczyliśmy z własnymi rodzicami oraz przekazów rodzinnych. Jest to też kwestia naszej świadomości własnych zachowań i wzorców oraz decyzji podejmowanych każdego dnia podczas zabaw i czynności opiekuńczych.

Mleko matki

W budowaniu relacji między opiekunem a niemowlęciem istotną rolę odgrywa karmienie. Badania na temat karmienia piersią przeprowadziła amerykańska antropolog Katherine Hinde, profesor na uniwersytecie w Arizonie. Zainteresowała się tym tematem w latach 90, zauważając że wiedza o nim jest wciąż mała. W tamtym czasie dominował pogląd, że skład mleka matki jest stały przez cały okres laktacji. Zakładano także, że mleko wszystkich kobiet na świecie jest do siebie bardzo podobne. Okazało się to błędnym przekonaniem.

Mleko każdej matki jest bowiem bardzo indywidualnie skomponowane na potrzeby jej dziecka. Skład chemiczny i ilość produkowanego podczas laktacji pokarmu zależy od wielu czynników: od płci i wieku dziecka, od tego którym jest dzieckiem w kolejności. Hinde wykazała także wpływ doświadczeń matki i jej przeżyć na mleko. Ze względu na to co się dzieje aktualnie w życiu matki i dziecka, zmienia się zawartość tłuszczu, białek, węglowodanów, wody. Skład mleka jest wynikiem dialogu między organizmami matki i dziecka. Kiedy niemowlę staje się kapryśne, zmienia coś w schemacie karmienia, wpływa to na produkcję mleka. Kiedy organizm matki wyczuwa np. że dziecko zmaga się z infekcją, jej system odpornościowy wytwarza przeciwciała, które przenikają do mleka i pomagają dziecku zwalczyć wirusy i bakterie. Matka przekazuje dziecku w mleku także hormony, które najprawdopodobniej niosą informacje z ciała matki do ciała dziecka i wpływają na metabolizm, rozwój mózgu oraz zachowanie dziecka. Mleko jest odpowiedzią na zmieniające się w toku rozwoju potrzeby dziecka. To zaskakujące i niezwykle ciekawe dostrojenie na poziomie biologicznym matki i dziecka pokazuje zarówno inną odsłonę więzi – poprzez pokarm jak i znaczenie różnych, bieżących doświadczeń matki. Można zadać sobie pytanie jak w takim razie skład mleka matki zmienia się w zależności od jej dobrostanu, poziomu stresu, od tego jak przeżywa swoje macierzyństwo. Czy jest w kryzysie życiowym? Jak sama reguluje swoje emocje? Jakie ma kompetencje społeczne i jak radzi sobie z rozwiązywaniem bieżących problemów?

Chemia między nami

Stworzenie dobrej więzi z dzieckiem to bardzo ważne i odpowiedzialne zadanie. Na szczęście biologia pomaga nam w jego zrealizowaniu. W ciele zachodzi szereg procesów przygotowujących rodziców do nowej roli i dostrajających do dziecka.

Budowanie dobrej relacji to długotrwały proces. Pewne niepowodzenia i „zgrzyty” są w nim nieuniknione. Kluczowe jest to, by dobrych doświadczeń relacyjnych było więcej i by dziecko mogło nabrać przekonania, że można na drugiej osobie polegać, a nawet po nieporozumieniach i niedostrojeniach w kontakcie, relację można naprawić. Dziecko, które ma wcześniej szereg pozytywnych interakcji z rodzicem jest chronione przed nadmiernym, dezorganizującym stresem oraz traumą pojedynczego wydarzenia. Pomoc w zbudowaniu zaufania do ludzi i do samego siebie to najważniejsze i najcenniejsze co możemy dać dzieciom.

Stawanie się rodzicem, miłość matki i ojca do dziecka oraz dziecka do rodziców są procesami które płyną swoim rytmem na kilku płaszczyznach jednocześnie. Ważna jest biologia, psychologia oraz rzeczywistość w jakiej funkcjonuje rodzina. Co ciekawe i podnoszące na duchu, możemy świadomie, poprzez zwiększanie wiedzy o sobie, zaangażowanie i konkretne decyzje życiowe wpływać na biochemię leżącą u podstaw tworzącej się rodziny.

Autorzy:

źródła:
Oksytocyna: Feldman, R,.Oxytocin and social affiliation in humans., Horm Behav 2012,

Feldman, R.,The neurobiology of mammalian parenting and the biosocial context of human caregiving, Horm Behav 2016,

• Kortyzol:
• Edward Tronick, eksperyment nieruchomej twarzy, starsza i nowsza wersja
  Tronick, E., Als, H., Adamson, L., Wise, S., and Brazelton, T. B. (1978). The infant’s response to entrapment between contradictory messages in
  face-to-face interaction. J. Am. Acad. Child Psychiatry 17, 1–13. doi: 10.1016/S0002-7138(09)62273-1
  Tronick, E., and Beeghly, M. (2011). Infants’ meaning-making and the development of mental health problems. Am. Psychol. 66, 107–119. doi:
  10.1037/a0021631
• Eksperyment nieruchomej twarzy nagranie:
  https://www.youtube.com/watch?v=apzXGEbZht0
• Hipokamp, badania Singapurskie:
  https://www.researchgate.net/profile/Han_Zhang34/publication/332886392_Maternal_sensitivity_predicts_anterior_hippocampal_functional_networ
  sensitivity-predicts-anterior-hippocampal-functional-networks-in-early-childhood.pdf
  https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1878929319303019
• Mleko matki:
• Hinde Katie, „Co wiemy o mleku matki”,
  https://www.youtube.com/watch?v=Bo8YN3oB0Cw&list=LLyDLw79Avve-Tg24qqY44ZQ&index=10
  Tematy z artykułu i wiele więcej w ciekawym serialu dokumentalnym:
• Babies, serial dokumentalny (2020), Netflix

Uzależnienie niesie ze sobą ważną informację. Może być sposobem na wyrażanie czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia, a czym trzeba się zaopiekować. 

Katarzyna Głuszek: Przez lata w terapii uzależnień dominowało podejście objawowe. Uwaga
terapeutów i osób będących w procesie terapii kierowana była głównie na objawy uzależnienia,
ich rozpoznanie i zaakceptowanie. Dużą wagę przykładano do uznania swojej bezsilności
wobec substancji oraz budowanie tożsamości osoby uzależnionej. Skupiano się również na
umiejętnościach potrzebnych do utrzymywania abstynencji od substancji. To właśnie całkowitą
abstynencję uznawano za najwłaściwszy cel terapii.

Julia Michalak – Guzik: To może wydawać się logiczne: skoro nadużywanie substancji generuje
problemy w życiu osoby i bardzo często też w jej otoczeniu, to uznać można, że zatrzymując
używanie zatrzyma się też te problemy i … po kłopocie. Wiemy jednak z badań i potwierdzają to
nasze doświadczenia z pracy z uzależnionymi, że osoby te mają w swojej historii życia bardzo
trudne doświadczenia o charakterze traum. Używanie substancji jest często nieświadomą próbą
samoleczenia i radzenia sobie ze skutkami bolesnych doświadczeń. Tymi następstwami mogą
być: trudności z emocjami, ich regulacją, umiejętnością kojenia się, z byciem naprawdę blisko i
autentycznie z innymi ludźmi, z miłością do siebie. Zatrzymanie używania substancji może być z
tego powodu bardzo trudne i niewystarczające, choć bywa też często konieczne i ratujące
człowieka przed poważnym zagrożeniem życia i zdrowia.

K. G. : Takie spojrzenie na uzależnienie przesuwa naszą uwagę z samego objawu na procesy
leżące u jego podłoża. Znany i ceniony kanadyjski lekarz, specjalizujący się w uzależnieniach –
Gabor Mate powiedział, że starając się zrozumieć osobę uzależnioną i jej pomóc, ważniejsze
niż zastanawianie się dlaczego jest uzależniona, jest zrozumienie cierpienia, które do
uzależnienia doprowadza. Nie sama abstynencja od substancji psychoaktywnej, ale to
cierpienie i jego lepsze rozumienie wydaje się kluczową sprawą w terapii. Wynika ono
najczęściej z trudnych doświadczeń, traum relacyjnych i deficytów z nimi powiązanych.
Przybiera formę trudnych do zniesienia stanów emocjonalnych, z którymi osoba nie potrafi
poradzić sobie w inny sposób niż poprzez wypicie alkoholu czy zażycie innej substancji.

J. M.-G.: Myśląc o traumach możemy mieć skojarzenie z czymś tak trudnym jak doświadczenie
przemocy, ciężki rozwód rodziców czy śmierć w rodzinie. Ale doświadczeniem o charakterze
traumy, bardzo mocno kształtującym, może być też niedostatek w obszarze więzi z rodzicem
czy głównym opiekunem dziecka, na skutek braku stałej, stabilnej, wystarczająco dobrej opieki
z jego strony. Jeśli dziecko nie mogło doświadczyć kojenia w swoich przykrych odczuciach,
bycia widzianym ze swoimi potrzebami, nie mogło czuć się bezpieczne i dowartościowane,
może szukać potem substytutu tych doświadczeń w czymś na zewnątrz, poza relacjami, nie
będąc w stanie samo sobie tego dać. Z tej perspektywy patrząc, to nie sama substancja
uzależnia ale nasze wczesne doświadczenia rozwojowe czynią nas podatnymi lub nie, na
uzależnienie. Potrzeba więzi nie dotyczy tylko dzieci, zostaje z nami na całe życie. Badania nad
przywiązaniem pokazały, że gdy pokazać pagórek osobie, która jest w obecności kogoś
bliskiego to będzie wydawał się jej niższy, a więc łatwiejszy do pokonania, niż wtedy gdy jest
sama. Tak jesteśmy stworzeni i regulujemy się emocjonalnie we wzajemnej obecności. Bliskość
innych lub jej brak wpływa na nas. Uzależnienie jest odpowiedzią na doświadczony deficyt więzi
poprzez związanie się z jej substytutem – przedmiotem uzależnienia. Terapia w tym podejściu
jest z kolei leczeniem poprzez relację z drugim człowiekiem, w której w bezpiecznych
warunkach można zająć się własnym cierpieniem.

K. G: Taka pogłębiona i poszerzona terapia uzależnienia dopuszcza różne cele dotyczące
kontaktu z substancją np. stopniowe ograniczanie jej zażywania. Pamiętajmy, że uzależniony
nauczył się polegać na substancji jako na najpewniejszym sposobie uśmierzania swojego
cierpienia. W tym temacie najczęściej zawiódł się już na ludziach, począwszy od wczesnych
opiekunów. Trudno będzie takie zaufanie do relacji z drugim człowiekiem odtworzyć. Trudno będzie też o zaufanie do terapeuty, tak potrzebne jeśli terapia ma pomóc.

J. M-G.: Myślę o tym co mówisz w kontekście choćby tego, tak pełnego niepewności, czasu
pandemii, kiedy nie wiadomo na czym się oprzeć, jak zaplanować nawet najbliższą przyszłość.
W tym właśnie czasie substancja może być dla kogoś, na kogo działa kojąco, czymś pewnym,
co zwykle, choć na krótko, ale zadziała w przewidywalny sposób. Kontakt z drugim człowiekiem,
choć tak potrzebny, nie da się poddać kontroli. Osoby przeczuwające, że na przykład ich
używanie alkoholu to już problem mogą też obawiać się, że kiedy zgłoszą się po pomoc
usłyszą, że będą musiały porzucić to co ich dotychczas ratowało, stabilizowało. Dodatkowo
hamująco może działać lęk przed oceną zarówno diagnostyczną jak i moralną ze strony innych.
W naszej kulturze uzależnienie kojarzone jest z brakiem silnej woli i niezrozumiałą destrukcją.
Dlatego między innymi tak ważne jest, by pogłębić sposób rozumienia uzależnienia i osób
doświadczających trudności w tym obszarze. Przekonania osób otaczających uzależnionego,
również terapeutów, mogą utrudniać lub torować drogę do sięgnięcia po pomoc.

K. G. : W ostatnim czasie pandemia koronawirusa poskutkowała tym, że dostęp do terapii
uzależnień stał się trudniejszy. Okresowo zawieszane były grupy terapeutyczne, przestawały
pracować poradnie, oddziały dzienne. Przez kilka miesięcy osoby uzależnione miały możliwość
leczenia tylko zdalnego, na które część osób się decydowało, ale dla innych było ono z różnych
powodów niemożliwe, niedostępne. Rozpoczęte terapie bywały nagle zawieszane lub
przerywane. To na pewnym poziomie stanowić mogło niestety potwierdzenie tego, że na kojącą
funkcję substancji można liczyć bardziej niż na relacje. Dodatkowo wielu osobom doskwierał lęk
o zdrowie własne lub bliskich, niepewność co do zatrudnienia, problemy rodzinne, było też
więcej obciążeń gdy np. zamknięto szkoły. Wszyscy tego doświadczyliśmy. A osoby
uzależnione mogły mieć sporo powodów do nawrotów używania substancji psychoaktywnych
na przestrzeni ostatnich miesięcy.

J. M.-G.: Tak, to jest współczesna realność: szereg powodów do bycia w napięciu i
jednocześnie ograniczenia w kontakcie z innymi, w tym w uzyskaniu pomocy w obszarze
zdrowia. Co więcej, myślę, że to jest też czas, w którym sporo z nas mogło odkryć, że w tym
całym zmęczeniu i napięciu pomaga wieczorny drink lub dwa. Dla części osób to będzie
przejściowy i jeden z wielu sposobów radzenia sobie, a z niektórymi może zostać na dłużej,
rozwijać się w uzależnieniową stronę. Warto być na to uważnym, by pandemia nie pozostawiła
po sobie też takich skutków.

K. G. : Na pewno. Myślę, że niestety z tego typu społecznymi i psychologicznymi skutkami
pandemii będziemy mierzyć się jeszcze przez lata. Ale mówimy tu od początku o substancjach
psychoaktywnych, a oczywiście podobne mechanizmy dotyczą też uzależnień behawioralnych.
Wiele zachowań o uzależniającym potencjale można realizować w internecie. Daje on łatwy
dostęp do zakupów, gier, hazardu, pornografii. Wszystkie te sposoby rozładowywania napięcia
mogą prowadzić do uzyskiwania szybkiego i silnego emocjonalnie rezultatu – doświadczania
ulgi, ekscytacji, euforii i redukcji lęku.

J.M.-G.: A także dawać możliwość poczucia wpływu i sprawstwa (np. w rzeczywistości
komputerowych gier), ograniczoną w aktualnej realnej rzeczywistości, pandemii i izolacji, gdzie
częścią naszego bycia jest czekanie aż sytuacja się odmieni, ktoś coś otworzy, odwoła,
przywróci.

K.G.: Wiele obszarów naszego życia przeniosło się ostatnio online, myślę, że może to też
dotyczyć uzależnień. Przeprowadzono ciekawe badania dotyczące skutków pierwszej fali
pandemii. Realizowane były w maju tego roku przez grupę badawczą na Uniwersytecie
Warszawskim. Uwidoczniły one grupę młodych ludzi między 18 a 24 rokiem życia jako
doświadczającą w wyniku pandemii największego nasilenia objawów lęku i depresji na tle
wszystkich innych grup wiekowych. Trudno się temu dziwić biorąc pod uwagę ile zmian w
ważnych dla siebie obszarach funkcjonowania doświadczyła właśnie ta grupa – zamknięto
szkoły, uczelnie, miejsca ich pracy w branży usługowej, wielu musiało zrobić krok wstecz w
swoim usamodzielnianiu się i pozostawać w domu rodzinnym, gdzie doświadczały problemów
rodzinnych, braku prywatności. Przynależność do ważnych grup odniesienia została zachwiana,
grupy w pracy i na uczelniach przestały się spotykać. Pandemia spowodowała zamknięcie w domu. Jednocześnie dla osób w takim przedziale wiekowym Internet to środowisko bardzo dobrze znane i łatwo dostępne. Objawy uzależnienia, tak jak mówiłyśmy wcześniej, mają swoje
złożone, indywidualne dla każdego podłoże. Gdy ludzie realni stają się mniej dostępni bo np.
nie ma zajęć w szkole i na studiach, praca przenosi się do domu oraz chwieją się budowane
przez młodych ramy samodzielnego życia i pojawia się niepewność, wtedy mogą ze zdwojoną
siłą odzywać się problemy wewnętrzne. Poczucie samotności, odłączenia, pozostawanie sam
na sam ze swoim lękiem są bardzo dotkliwe. W takich warunkach sięganie po coś co pomoże i
przyniesie ulgę jest naturalną tendencją. Problem pojawia się wtedy, gdy substancja lub
zachowanie stają się bardzo ważne, zaczynają dominować nad innymi sposobami radzenia
sobie i nad relacjami z ludźmi. Jakie będą bardziej dalekosiężne skutki pandemii, czy nastąpi
np. wzrost liczby uzależnień wśród młodych ludzi, czy rozwiną się uzależnienia realizowane
online – na te pytania odpowiedzieć muszą kolejne badania.

J.M.-G: Rozważamy tu pokrótce bardzo współczesny kontekst dla rozwoju uzależnień czy
specyfiki trudności osób uzależnionych w tym właśnie czasie. Oprócz tego to jak objawi się
uzależnienie, u każdego będzie mieć swój indywidualny wzorzec. Współczesny amerykański
psychiatra zajmujący się uzależnieniami – Edward Khantzian jest przekonany, że osoby
nadużywające środków psychoaktywnych są predysponowane do pewnych substancji, które
pasują do specyfiki ich problemów w zakresie emocji. Osoba uzależniona w nieświadomy
sposób wybiera właśnie tę substancję, która odpowiada jej potrzebom. Ktoś będzie potrzebował
zaprzeczyć swojemu smutkowi, ktoś inny uciec przed doświadczaniem wewnętrznej pustki czy
stłumić trudną do wyrażenia złość. Ten nieświadomy wybór jest możliwy dzięki
zróżnicowanemu, np. pobudzającemu lub uspokajającemu działaniu środków psychoaktywnych.

K.G.: Na przykład uzależnienie od alkoholu związane jest często z uśmierzaniem lęku oraz
gniewu. Tutaj możemy odnaleźć ważne informacje o tym, z czego wynika uzależnienie i jakiego
rodzaju emocje i cierpienie osoba stara się od siebie odsunąć. Zapadanie się w świat pełen
szybkich skoków napięcia i jego rozładowywania, który wciąga bardziej niż realne życie jest już
poważnym krokiem w stronę uzależnienia i powinno niepokoić. Oprócz objawów uzależnienia
interesuje nas w terapii, co takiego charakterystycznego dla danej osoby wyłania się w jej
ścieżce do uzależniania się, z jakiego rodzaju cierpieniem się mierzy, sposobem na co ma być
zażywanie substancji lub nadmierne angażowanie się w konkretne zachowania.

J.M.-G: W tym sensie uzależnienie niesie ważną informację, może być sposobem na wyrażanie
się czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia a czym trzeba się
zaopiekować. Możemy w tym miejscu zachęcić osoby zastanawiające się nad swoją
trudnościami w używaniu substancji lub z innymi zachowaniami, które przybrały kompulsywny,
nałogowy charakter do pochylenia się na sobą w ten sposób i do rozejrzenia się za pomocą
psychoterapeutyczną. Pamiętajmy, że ona zawsze zaczyna się od konsultacji, której celem jest
m.in ustalenie jaka pomoc jest potrzebna i możliwa. Są pewne ograniczenia obecnego czasu,
ale nadal są też możliwości. Mimo całego związanego z nią trudu, pandemia może być i bywa
twórczym czasem.

K.G.: Można by podsumowując powiedzieć, że jeśli za mocno wciągasz się w używanie
substancji lub jakieś zachowanie, to znaczy, że czegoś bardzo ważnego o sobie nie wiesz, nie
odczytujesz jakiegoś rodzaju swoich potrzeb, nie znajdujesz sposobu by odpowiedzieć na nie w
lepszy sposób. Terapia może być sposobem by poukładać te kwestie i znaleźć lepsze
rozwiązania.

Uzależnienie niesie ze sobą ważną informację. Może być sposobem na wyrażanie czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia, a czym trzeba się zaopiekować. 

Katarzyna Głuszek: Przez lata w terapii uzależnień dominowało podejście objawowe. Uwaga
terapeutów i osób będących w procesie terapii kierowana była głównie na objawy uzależnienia,
ich rozpoznanie i zaakceptowanie. Dużą wagę przykładano do uznania swojej bezsilności
wobec substancji oraz budowanie tożsamości osoby uzależnionej. Skupiano się również na
umiejętnościach potrzebnych do utrzymywania abstynencji od substancji. To właśnie całkowitą
abstynencję uznawano za najwłaściwszy cel terapii.

Julia Michalak – Guzik: To może wydawać się logiczne: skoro nadużywanie substancji generuje
problemy w życiu osoby i bardzo często też w jej otoczeniu, to uznać można, że zatrzymując
używanie zatrzyma się też te problemy i … po kłopocie. Wiemy jednak z badań i potwierdzają to
nasze doświadczenia z pracy z uzależnionymi, że osoby te mają w swojej historii życia bardzo
trudne doświadczenia o charakterze traum. Używanie substancji jest często nieświadomą próbą
samoleczenia i radzenia sobie ze skutkami bolesnych doświadczeń. Tymi następstwami mogą
być: trudności z emocjami, ich regulacją, umiejętnością kojenia się, z byciem naprawdę blisko i
autentycznie z innymi ludźmi, z miłością do siebie. Zatrzymanie używania substancji może być z
tego powodu bardzo trudne i niewystarczające, choć bywa też często konieczne i ratujące
człowieka przed poważnym zagrożeniem życia i zdrowia.

K. G. : Takie spojrzenie na uzależnienie przesuwa naszą uwagę z samego objawu na procesy
leżące u jego podłoża. Znany i ceniony kanadyjski lekarz, specjalizujący się w uzależnieniach –
Gabor Mate powiedział, że starając się zrozumieć osobę uzależnioną i jej pomóc, ważniejsze
niż zastanawianie się dlaczego jest uzależniona, jest zrozumienie cierpienia, które do
uzależnienia doprowadza. Nie sama abstynencja od substancji psychoaktywnej, ale to
cierpienie i jego lepsze rozumienie wydaje się kluczową sprawą w terapii. Wynika ono
najczęściej z trudnych doświadczeń, traum relacyjnych i deficytów z nimi powiązanych.
Przybiera formę trudnych do zniesienia stanów emocjonalnych, z którymi osoba nie potrafi
poradzić sobie w inny sposób niż poprzez wypicie alkoholu czy zażycie innej substancji.

J. M.-G.: Myśląc o traumach możemy mieć skojarzenie z czymś tak trudnym jak doświadczenie
przemocy, ciężki rozwód rodziców czy śmierć w rodzinie. Ale doświadczeniem o charakterze
traumy, bardzo mocno kształtującym, może być też niedostatek w obszarze więzi z rodzicem
czy głównym opiekunem dziecka, na skutek braku stałej, stabilnej, wystarczająco dobrej opieki
z jego strony. Jeśli dziecko nie mogło doświadczyć kojenia w swoich przykrych odczuciach,
bycia widzianym ze swoimi potrzebami, nie mogło czuć się bezpieczne i dowartościowane,
może szukać potem substytutu tych doświadczeń w czymś na zewnątrz, poza relacjami, nie
będąc w stanie samo sobie tego dać. Z tej perspektywy patrząc, to nie sama substancja
uzależnia ale nasze wczesne doświadczenia rozwojowe czynią nas podatnymi lub nie, na
uzależnienie. Potrzeba więzi nie dotyczy tylko dzieci, zostaje z nami na całe życie. Badania nad
przywiązaniem pokazały, że gdy pokazać pagórek osobie, która jest w obecności kogoś
bliskiego to będzie wydawał się jej niższy, a więc łatwiejszy do pokonania, niż wtedy gdy jest
sama. Tak jesteśmy stworzeni i regulujemy się emocjonalnie we wzajemnej obecności. Bliskość
innych lub jej brak wpływa na nas. Uzależnienie jest odpowiedzią na doświadczony deficyt więzi
poprzez związanie się z jej substytutem – przedmiotem uzależnienia. Terapia w tym podejściu
jest z kolei leczeniem poprzez relację z drugim człowiekiem, w której w bezpiecznych
warunkach można zająć się własnym cierpieniem.

K. G: Taka pogłębiona i poszerzona terapia uzależnienia dopuszcza różne cele dotyczące
kontaktu z substancją np. stopniowe ograniczanie jej zażywania. Pamiętajmy, że uzależniony
nauczył się polegać na substancji jako na najpewniejszym sposobie uśmierzania swojego
cierpienia. W tym temacie najczęściej zawiódł się już na ludziach, począwszy od wczesnych
opiekunów. Trudno będzie takie zaufanie do relacji z drugim człowiekiem odtworzyć. Trudno będzie też o zaufanie do terapeuty, tak potrzebne jeśli terapia ma pomóc.

J. M-G.: Myślę o tym co mówisz w kontekście choćby tego, tak pełnego niepewności, czasu
pandemii, kiedy nie wiadomo na czym się oprzeć, jak zaplanować nawet najbliższą przyszłość.
W tym właśnie czasie substancja może być dla kogoś, na kogo działa kojąco, czymś pewnym,
co zwykle, choć na krótko, ale zadziała w przewidywalny sposób. Kontakt z drugim człowiekiem,
choć tak potrzebny, nie da się poddać kontroli. Osoby przeczuwające, że na przykład ich
używanie alkoholu to już problem mogą też obawiać się, że kiedy zgłoszą się po pomoc
usłyszą, że będą musiały porzucić to co ich dotychczas ratowało, stabilizowało. Dodatkowo
hamująco może działać lęk przed oceną zarówno diagnostyczną jak i moralną ze strony innych.
W naszej kulturze uzależnienie kojarzone jest z brakiem silnej woli i niezrozumiałą destrukcją.
Dlatego między innymi tak ważne jest, by pogłębić sposób rozumienia uzależnienia i osób
doświadczających trudności w tym obszarze. Przekonania osób otaczających uzależnionego,
również terapeutów, mogą utrudniać lub torować drogę do sięgnięcia po pomoc.

K. G. : W ostatnim czasie pandemia koronawirusa poskutkowała tym, że dostęp do terapii
uzależnień stał się trudniejszy. Okresowo zawieszane były grupy terapeutyczne, przestawały
pracować poradnie, oddziały dzienne. Przez kilka miesięcy osoby uzależnione miały możliwość
leczenia tylko zdalnego, na które część osób się decydowało, ale dla innych było ono z różnych
powodów niemożliwe, niedostępne. Rozpoczęte terapie bywały nagle zawieszane lub
przerywane. To na pewnym poziomie stanowić mogło niestety potwierdzenie tego, że na kojącą
funkcję substancji można liczyć bardziej niż na relacje. Dodatkowo wielu osobom doskwierał lęk
o zdrowie własne lub bliskich, niepewność co do zatrudnienia, problemy rodzinne, było też
więcej obciążeń gdy np. zamknięto szkoły. Wszyscy tego doświadczyliśmy. A osoby
uzależnione mogły mieć sporo powodów do nawrotów używania substancji psychoaktywnych
na przestrzeni ostatnich miesięcy.

J. M.-G.: Tak, to jest współczesna realność: szereg powodów do bycia w napięciu i
jednocześnie ograniczenia w kontakcie z innymi, w tym w uzyskaniu pomocy w obszarze
zdrowia. Co więcej, myślę, że to jest też czas, w którym sporo z nas mogło odkryć, że w tym
całym zmęczeniu i napięciu pomaga wieczorny drink lub dwa. Dla części osób to będzie
przejściowy i jeden z wielu sposobów radzenia sobie, a z niektórymi może zostać na dłużej,
rozwijać się w uzależnieniową stronę. Warto być na to uważnym, by pandemia nie pozostawiła
po sobie też takich skutków.

K. G. : Na pewno. Myślę, że niestety z tego typu społecznymi i psychologicznymi skutkami
pandemii będziemy mierzyć się jeszcze przez lata. Ale mówimy tu od początku o substancjach
psychoaktywnych, a oczywiście podobne mechanizmy dotyczą też uzależnień behawioralnych.
Wiele zachowań o uzależniającym potencjale można realizować w internecie. Daje on łatwy
dostęp do zakupów, gier, hazardu, pornografii. Wszystkie te sposoby rozładowywania napięcia
mogą prowadzić do uzyskiwania szybkiego i silnego emocjonalnie rezultatu – doświadczania
ulgi, ekscytacji, euforii i redukcji lęku.

J.M.-G.: A także dawać możliwość poczucia wpływu i sprawstwa (np. w rzeczywistości
komputerowych gier), ograniczoną w aktualnej realnej rzeczywistości, pandemii i izolacji, gdzie
częścią naszego bycia jest czekanie aż sytuacja się odmieni, ktoś coś otworzy, odwoła,
przywróci.

K.G.: Wiele obszarów naszego życia przeniosło się ostatnio online, myślę, że może to też
dotyczyć uzależnień. Przeprowadzono ciekawe badania dotyczące skutków pierwszej fali
pandemii. Realizowane były w maju tego roku przez grupę badawczą na Uniwersytecie
Warszawskim. Uwidoczniły one grupę młodych ludzi między 18 a 24 rokiem życia jako
doświadczającą w wyniku pandemii największego nasilenia objawów lęku i depresji na tle
wszystkich innych grup wiekowych. Trudno się temu dziwić biorąc pod uwagę ile zmian w
ważnych dla siebie obszarach funkcjonowania doświadczyła właśnie ta grupa – zamknięto
szkoły, uczelnie, miejsca ich pracy w branży usługowej, wielu musiało zrobić krok wstecz w
swoim usamodzielnianiu się i pozostawać w domu rodzinnym, gdzie doświadczały problemów
rodzinnych, braku prywatności. Przynależność do ważnych grup odniesienia została zachwiana,
grupy w pracy i na uczelniach przestały się spotykać. Pandemia spowodowała zamknięcie w domu. Jednocześnie dla osób w takim przedziale wiekowym Internet to środowisko bardzo dobrze znane i łatwo dostępne. Objawy uzależnienia, tak jak mówiłyśmy wcześniej, mają swoje
złożone, indywidualne dla każdego podłoże. Gdy ludzie realni stają się mniej dostępni bo np.
nie ma zajęć w szkole i na studiach, praca przenosi się do domu oraz chwieją się budowane
przez młodych ramy samodzielnego życia i pojawia się niepewność, wtedy mogą ze zdwojoną
siłą odzywać się problemy wewnętrzne. Poczucie samotności, odłączenia, pozostawanie sam
na sam ze swoim lękiem są bardzo dotkliwe. W takich warunkach sięganie po coś co pomoże i
przyniesie ulgę jest naturalną tendencją. Problem pojawia się wtedy, gdy substancja lub
zachowanie stają się bardzo ważne, zaczynają dominować nad innymi sposobami radzenia
sobie i nad relacjami z ludźmi. Jakie będą bardziej dalekosiężne skutki pandemii, czy nastąpi
np. wzrost liczby uzależnień wśród młodych ludzi, czy rozwiną się uzależnienia realizowane
online – na te pytania odpowiedzieć muszą kolejne badania.

J.M.-G: Rozważamy tu pokrótce bardzo współczesny kontekst dla rozwoju uzależnień czy
specyfiki trudności osób uzależnionych w tym właśnie czasie. Oprócz tego to jak objawi się
uzależnienie, u każdego będzie mieć swój indywidualny wzorzec. Współczesny amerykański
psychiatra zajmujący się uzależnieniami – Edward Khantzian jest przekonany, że osoby
nadużywające środków psychoaktywnych są predysponowane do pewnych substancji, które
pasują do specyfiki ich problemów w zakresie emocji. Osoba uzależniona w nieświadomy
sposób wybiera właśnie tę substancję, która odpowiada jej potrzebom. Ktoś będzie potrzebował
zaprzeczyć swojemu smutkowi, ktoś inny uciec przed doświadczaniem wewnętrznej pustki czy
stłumić trudną do wyrażenia złość. Ten nieświadomy wybór jest możliwy dzięki
zróżnicowanemu, np. pobudzającemu lub uspokajającemu działaniu środków psychoaktywnych.

K.G.: Na przykład uzależnienie od alkoholu związane jest często z uśmierzaniem lęku oraz
gniewu. Tutaj możemy odnaleźć ważne informacje o tym, z czego wynika uzależnienie i jakiego
rodzaju emocje i cierpienie osoba stara się od siebie odsunąć. Zapadanie się w świat pełen
szybkich skoków napięcia i jego rozładowywania, który wciąga bardziej niż realne życie jest już
poważnym krokiem w stronę uzależnienia i powinno niepokoić. Oprócz objawów uzależnienia
interesuje nas w terapii, co takiego charakterystycznego dla danej osoby wyłania się w jej
ścieżce do uzależniania się, z jakiego rodzaju cierpieniem się mierzy, sposobem na co ma być
zażywanie substancji lub nadmierne angażowanie się w konkretne zachowania.

J.M.-G: W tym sensie uzależnienie niesie ważną informację, może być sposobem na wyrażanie
się czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia a czym trzeba się
zaopiekować. Możemy w tym miejscu zachęcić osoby zastanawiające się nad swoją
trudnościami w używaniu substancji lub z innymi zachowaniami, które przybrały kompulsywny,
nałogowy charakter do pochylenia się na sobą w ten sposób i do rozejrzenia się za pomocą
psychoterapeutyczną. Pamiętajmy, że ona zawsze zaczyna się od konsultacji, której celem jest
m.in ustalenie jaka pomoc jest potrzebna i możliwa. Są pewne ograniczenia obecnego czasu,
ale nadal są też możliwości. Mimo całego związanego z nią trudu, pandemia może być i bywa
twórczym czasem.

K.G.: Można by podsumowując powiedzieć, że jeśli za mocno wciągasz się w używanie
substancji lub jakieś zachowanie, to znaczy, że czegoś bardzo ważnego o sobie nie wiesz, nie
odczytujesz jakiegoś rodzaju swoich potrzeb, nie znajdujesz sposobu by odpowiedzieć na nie w
lepszy sposób. Terapia może być sposobem by poukładać te kwestie i znaleźć lepsze
rozwiązania.

Uzależnienie niesie ze sobą ważną informację. Może być sposobem na wyrażanie czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia, a czym trzeba się zaopiekować. 

Katarzyna Głuszek: Przez lata w terapii uzależnień dominowało podejście objawowe. Uwaga
terapeutów i osób będących w procesie terapii kierowana była głównie na objawy uzależnienia,
ich rozpoznanie i zaakceptowanie. Dużą wagę przykładano do uznania swojej bezsilności
wobec substancji oraz budowanie tożsamości osoby uzależnionej. Skupiano się również na
umiejętnościach potrzebnych do utrzymywania abstynencji od substancji. To właśnie całkowitą
abstynencję uznawano za najwłaściwszy cel terapii.

Julia Michalak – Guzik: To może wydawać się logiczne: skoro nadużywanie substancji generuje
problemy w życiu osoby i bardzo często też w jej otoczeniu, to uznać można, że zatrzymując
używanie zatrzyma się też te problemy i … po kłopocie. Wiemy jednak z badań i potwierdzają to
nasze doświadczenia z pracy z uzależnionymi, że osoby te mają w swojej historii życia bardzo
trudne doświadczenia o charakterze traum. Używanie substancji jest często nieświadomą próbą
samoleczenia i radzenia sobie ze skutkami bolesnych doświadczeń. Tymi następstwami mogą
być: trudności z emocjami, ich regulacją, umiejętnością kojenia się, z byciem naprawdę blisko i
autentycznie z innymi ludźmi, z miłością do siebie. Zatrzymanie używania substancji może być z
tego powodu bardzo trudne i niewystarczające, choć bywa też często konieczne i ratujące
człowieka przed poważnym zagrożeniem życia i zdrowia.

K. G. : Takie spojrzenie na uzależnienie przesuwa naszą uwagę z samego objawu na procesy
leżące u jego podłoża. Znany i ceniony kanadyjski lekarz, specjalizujący się w uzależnieniach –
Gabor Mate powiedział, że starając się zrozumieć osobę uzależnioną i jej pomóc, ważniejsze
niż zastanawianie się dlaczego jest uzależniona, jest zrozumienie cierpienia, które do
uzależnienia doprowadza. Nie sama abstynencja od substancji psychoaktywnej, ale to
cierpienie i jego lepsze rozumienie wydaje się kluczową sprawą w terapii. Wynika ono
najczęściej z trudnych doświadczeń, traum relacyjnych i deficytów z nimi powiązanych.
Przybiera formę trudnych do zniesienia stanów emocjonalnych, z którymi osoba nie potrafi
poradzić sobie w inny sposób niż poprzez wypicie alkoholu czy zażycie innej substancji.

J. M.-G.: Myśląc o traumach możemy mieć skojarzenie z czymś tak trudnym jak doświadczenie
przemocy, ciężki rozwód rodziców czy śmierć w rodzinie. Ale doświadczeniem o charakterze
traumy, bardzo mocno kształtującym, może być też niedostatek w obszarze więzi z rodzicem
czy głównym opiekunem dziecka, na skutek braku stałej, stabilnej, wystarczająco dobrej opieki
z jego strony. Jeśli dziecko nie mogło doświadczyć kojenia w swoich przykrych odczuciach,
bycia widzianym ze swoimi potrzebami, nie mogło czuć się bezpieczne i dowartościowane,
może szukać potem substytutu tych doświadczeń w czymś na zewnątrz, poza relacjami, nie
będąc w stanie samo sobie tego dać. Z tej perspektywy patrząc, to nie sama substancja
uzależnia ale nasze wczesne doświadczenia rozwojowe czynią nas podatnymi lub nie, na
uzależnienie. Potrzeba więzi nie dotyczy tylko dzieci, zostaje z nami na całe życie. Badania nad
przywiązaniem pokazały, że gdy pokazać pagórek osobie, która jest w obecności kogoś
bliskiego to będzie wydawał się jej niższy, a więc łatwiejszy do pokonania, niż wtedy gdy jest
sama. Tak jesteśmy stworzeni i regulujemy się emocjonalnie we wzajemnej obecności. Bliskość
innych lub jej brak wpływa na nas. Uzależnienie jest odpowiedzią na doświadczony deficyt więzi
poprzez związanie się z jej substytutem – przedmiotem uzależnienia. Terapia w tym podejściu
jest z kolei leczeniem poprzez relację z drugim człowiekiem, w której w bezpiecznych
warunkach można zająć się własnym cierpieniem.

K. G: Taka pogłębiona i poszerzona terapia uzależnienia dopuszcza różne cele dotyczące
kontaktu z substancją np. stopniowe ograniczanie jej zażywania. Pamiętajmy, że uzależniony
nauczył się polegać na substancji jako na najpewniejszym sposobie uśmierzania swojego
cierpienia. W tym temacie najczęściej zawiódł się już na ludziach, począwszy od wczesnych
opiekunów. Trudno będzie takie zaufanie do relacji z drugim człowiekiem odtworzyć. Trudno będzie też o zaufanie do terapeuty, tak potrzebne jeśli terapia ma pomóc.

J. M-G.: Myślę o tym co mówisz w kontekście choćby tego, tak pełnego niepewności, czasu
pandemii, kiedy nie wiadomo na czym się oprzeć, jak zaplanować nawet najbliższą przyszłość.
W tym właśnie czasie substancja może być dla kogoś, na kogo działa kojąco, czymś pewnym,
co zwykle, choć na krótko, ale zadziała w przewidywalny sposób. Kontakt z drugim człowiekiem,
choć tak potrzebny, nie da się poddać kontroli. Osoby przeczuwające, że na przykład ich
używanie alkoholu to już problem mogą też obawiać się, że kiedy zgłoszą się po pomoc
usłyszą, że będą musiały porzucić to co ich dotychczas ratowało, stabilizowało. Dodatkowo
hamująco może działać lęk przed oceną zarówno diagnostyczną jak i moralną ze strony innych.
W naszej kulturze uzależnienie kojarzone jest z brakiem silnej woli i niezrozumiałą destrukcją.
Dlatego między innymi tak ważne jest, by pogłębić sposób rozumienia uzależnienia i osób
doświadczających trudności w tym obszarze. Przekonania osób otaczających uzależnionego,
również terapeutów, mogą utrudniać lub torować drogę do sięgnięcia po pomoc.

K. G. : W ostatnim czasie pandemia koronawirusa poskutkowała tym, że dostęp do terapii
uzależnień stał się trudniejszy. Okresowo zawieszane były grupy terapeutyczne, przestawały
pracować poradnie, oddziały dzienne. Przez kilka miesięcy osoby uzależnione miały możliwość
leczenia tylko zdalnego, na które część osób się decydowało, ale dla innych było ono z różnych
powodów niemożliwe, niedostępne. Rozpoczęte terapie bywały nagle zawieszane lub
przerywane. To na pewnym poziomie stanowić mogło niestety potwierdzenie tego, że na kojącą
funkcję substancji można liczyć bardziej niż na relacje. Dodatkowo wielu osobom doskwierał lęk
o zdrowie własne lub bliskich, niepewność co do zatrudnienia, problemy rodzinne, było też
więcej obciążeń gdy np. zamknięto szkoły. Wszyscy tego doświadczyliśmy. A osoby
uzależnione mogły mieć sporo powodów do nawrotów używania substancji psychoaktywnych
na przestrzeni ostatnich miesięcy.

J. M.-G.: Tak, to jest współczesna realność: szereg powodów do bycia w napięciu i
jednocześnie ograniczenia w kontakcie z innymi, w tym w uzyskaniu pomocy w obszarze
zdrowia. Co więcej, myślę, że to jest też czas, w którym sporo z nas mogło odkryć, że w tym
całym zmęczeniu i napięciu pomaga wieczorny drink lub dwa. Dla części osób to będzie
przejściowy i jeden z wielu sposobów radzenia sobie, a z niektórymi może zostać na dłużej,
rozwijać się w uzależnieniową stronę. Warto być na to uważnym, by pandemia nie pozostawiła
po sobie też takich skutków.

K. G. : Na pewno. Myślę, że niestety z tego typu społecznymi i psychologicznymi skutkami
pandemii będziemy mierzyć się jeszcze przez lata. Ale mówimy tu od początku o substancjach
psychoaktywnych, a oczywiście podobne mechanizmy dotyczą też uzależnień behawioralnych.
Wiele zachowań o uzależniającym potencjale można realizować w internecie. Daje on łatwy
dostęp do zakupów, gier, hazardu, pornografii. Wszystkie te sposoby rozładowywania napięcia
mogą prowadzić do uzyskiwania szybkiego i silnego emocjonalnie rezultatu – doświadczania
ulgi, ekscytacji, euforii i redukcji lęku.

J.M.-G.: A także dawać możliwość poczucia wpływu i sprawstwa (np. w rzeczywistości
komputerowych gier), ograniczoną w aktualnej realnej rzeczywistości, pandemii i izolacji, gdzie
częścią naszego bycia jest czekanie aż sytuacja się odmieni, ktoś coś otworzy, odwoła,
przywróci.

K.G.: Wiele obszarów naszego życia przeniosło się ostatnio online, myślę, że może to też
dotyczyć uzależnień. Przeprowadzono ciekawe badania dotyczące skutków pierwszej fali
pandemii. Realizowane były w maju tego roku przez grupę badawczą na Uniwersytecie
Warszawskim. Uwidoczniły one grupę młodych ludzi między 18 a 24 rokiem życia jako
doświadczającą w wyniku pandemii największego nasilenia objawów lęku i depresji na tle
wszystkich innych grup wiekowych. Trudno się temu dziwić biorąc pod uwagę ile zmian w
ważnych dla siebie obszarach funkcjonowania doświadczyła właśnie ta grupa – zamknięto
szkoły, uczelnie, miejsca ich pracy w branży usługowej, wielu musiało zrobić krok wstecz w
swoim usamodzielnianiu się i pozostawać w domu rodzinnym, gdzie doświadczały problemów
rodzinnych, braku prywatności. Przynależność do ważnych grup odniesienia została zachwiana,
grupy w pracy i na uczelniach przestały się spotykać. Pandemia spowodowała zamknięcie w domu. Jednocześnie dla osób w takim przedziale wiekowym Internet to środowisko bardzo dobrze znane i łatwo dostępne. Objawy uzależnienia, tak jak mówiłyśmy wcześniej, mają swoje
złożone, indywidualne dla każdego podłoże. Gdy ludzie realni stają się mniej dostępni bo np.
nie ma zajęć w szkole i na studiach, praca przenosi się do domu oraz chwieją się budowane
przez młodych ramy samodzielnego życia i pojawia się niepewność, wtedy mogą ze zdwojoną
siłą odzywać się problemy wewnętrzne. Poczucie samotności, odłączenia, pozostawanie sam
na sam ze swoim lękiem są bardzo dotkliwe. W takich warunkach sięganie po coś co pomoże i
przyniesie ulgę jest naturalną tendencją. Problem pojawia się wtedy, gdy substancja lub
zachowanie stają się bardzo ważne, zaczynają dominować nad innymi sposobami radzenia
sobie i nad relacjami z ludźmi. Jakie będą bardziej dalekosiężne skutki pandemii, czy nastąpi
np. wzrost liczby uzależnień wśród młodych ludzi, czy rozwiną się uzależnienia realizowane
online – na te pytania odpowiedzieć muszą kolejne badania.

J.M.-G: Rozważamy tu pokrótce bardzo współczesny kontekst dla rozwoju uzależnień czy
specyfiki trudności osób uzależnionych w tym właśnie czasie. Oprócz tego to jak objawi się
uzależnienie, u każdego będzie mieć swój indywidualny wzorzec. Współczesny amerykański
psychiatra zajmujący się uzależnieniami – Edward Khantzian jest przekonany, że osoby
nadużywające środków psychoaktywnych są predysponowane do pewnych substancji, które
pasują do specyfiki ich problemów w zakresie emocji. Osoba uzależniona w nieświadomy
sposób wybiera właśnie tę substancję, która odpowiada jej potrzebom. Ktoś będzie potrzebował
zaprzeczyć swojemu smutkowi, ktoś inny uciec przed doświadczaniem wewnętrznej pustki czy
stłumić trudną do wyrażenia złość. Ten nieświadomy wybór jest możliwy dzięki
zróżnicowanemu, np. pobudzającemu lub uspokajającemu działaniu środków psychoaktywnych.

K.G.: Na przykład uzależnienie od alkoholu związane jest często z uśmierzaniem lęku oraz
gniewu. Tutaj możemy odnaleźć ważne informacje o tym, z czego wynika uzależnienie i jakiego
rodzaju emocje i cierpienie osoba stara się od siebie odsunąć. Zapadanie się w świat pełen
szybkich skoków napięcia i jego rozładowywania, który wciąga bardziej niż realne życie jest już
poważnym krokiem w stronę uzależnienia i powinno niepokoić. Oprócz objawów uzależnienia
interesuje nas w terapii, co takiego charakterystycznego dla danej osoby wyłania się w jej
ścieżce do uzależniania się, z jakiego rodzaju cierpieniem się mierzy, sposobem na co ma być
zażywanie substancji lub nadmierne angażowanie się w konkretne zachowania.

J.M.-G: W tym sensie uzależnienie niesie ważną informację, może być sposobem na wyrażanie
się czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia a czym trzeba się
zaopiekować. Możemy w tym miejscu zachęcić osoby zastanawiające się nad swoją
trudnościami w używaniu substancji lub z innymi zachowaniami, które przybrały kompulsywny,
nałogowy charakter do pochylenia się na sobą w ten sposób i do rozejrzenia się za pomocą
psychoterapeutyczną. Pamiętajmy, że ona zawsze zaczyna się od konsultacji, której celem jest
m.in ustalenie jaka pomoc jest potrzebna i możliwa. Są pewne ograniczenia obecnego czasu,
ale nadal są też możliwości. Mimo całego związanego z nią trudu, pandemia może być i bywa
twórczym czasem.

K.G.: Można by podsumowując powiedzieć, że jeśli za mocno wciągasz się w używanie
substancji lub jakieś zachowanie, to znaczy, że czegoś bardzo ważnego o sobie nie wiesz, nie
odczytujesz jakiegoś rodzaju swoich potrzeb, nie znajdujesz sposobu by odpowiedzieć na nie w
lepszy sposób. Terapia może być sposobem by poukładać te kwestie i znaleźć lepsze
rozwiązania.

Uzależnienie niesie ze sobą ważną informację. Może być sposobem na wyrażanie czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia, a czym trzeba się zaopiekować. 

Katarzyna Głuszek: Przez lata w terapii uzależnień dominowało podejście objawowe. Uwaga
terapeutów i osób będących w procesie terapii kierowana była głównie na objawy uzależnienia,
ich rozpoznanie i zaakceptowanie. Dużą wagę przykładano do uznania swojej bezsilności
wobec substancji oraz budowanie tożsamości osoby uzależnionej. Skupiano się również na
umiejętnościach potrzebnych do utrzymywania abstynencji od substancji. To właśnie całkowitą
abstynencję uznawano za najwłaściwszy cel terapii.

Julia Michalak – Guzik: To może wydawać się logiczne: skoro nadużywanie substancji generuje
problemy w życiu osoby i bardzo często też w jej otoczeniu, to uznać można, że zatrzymując
używanie zatrzyma się też te problemy i … po kłopocie. Wiemy jednak z badań i potwierdzają to
nasze doświadczenia z pracy z uzależnionymi, że osoby te mają w swojej historii życia bardzo
trudne doświadczenia o charakterze traum. Używanie substancji jest często nieświadomą próbą
samoleczenia i radzenia sobie ze skutkami bolesnych doświadczeń. Tymi następstwami mogą
być: trudności z emocjami, ich regulacją, umiejętnością kojenia się, z byciem naprawdę blisko i
autentycznie z innymi ludźmi, z miłością do siebie. Zatrzymanie używania substancji może być z
tego powodu bardzo trudne i niewystarczające, choć bywa też często konieczne i ratujące
człowieka przed poważnym zagrożeniem życia i zdrowia.

K. G. : Takie spojrzenie na uzależnienie przesuwa naszą uwagę z samego objawu na procesy
leżące u jego podłoża. Znany i ceniony kanadyjski lekarz, specjalizujący się w uzależnieniach –
Gabor Mate powiedział, że starając się zrozumieć osobę uzależnioną i jej pomóc, ważniejsze
niż zastanawianie się dlaczego jest uzależniona, jest zrozumienie cierpienia, które do
uzależnienia doprowadza. Nie sama abstynencja od substancji psychoaktywnej, ale to
cierpienie i jego lepsze rozumienie wydaje się kluczową sprawą w terapii. Wynika ono
najczęściej z trudnych doświadczeń, traum relacyjnych i deficytów z nimi powiązanych.
Przybiera formę trudnych do zniesienia stanów emocjonalnych, z którymi osoba nie potrafi
poradzić sobie w inny sposób niż poprzez wypicie alkoholu czy zażycie innej substancji.

J. M.-G.: Myśląc o traumach możemy mieć skojarzenie z czymś tak trudnym jak doświadczenie
przemocy, ciężki rozwód rodziców czy śmierć w rodzinie. Ale doświadczeniem o charakterze
traumy, bardzo mocno kształtującym, może być też niedostatek w obszarze więzi z rodzicem
czy głównym opiekunem dziecka, na skutek braku stałej, stabilnej, wystarczająco dobrej opieki
z jego strony. Jeśli dziecko nie mogło doświadczyć kojenia w swoich przykrych odczuciach,
bycia widzianym ze swoimi potrzebami, nie mogło czuć się bezpieczne i dowartościowane,
może szukać potem substytutu tych doświadczeń w czymś na zewnątrz, poza relacjami, nie
będąc w stanie samo sobie tego dać. Z tej perspektywy patrząc, to nie sama substancja
uzależnia ale nasze wczesne doświadczenia rozwojowe czynią nas podatnymi lub nie, na
uzależnienie. Potrzeba więzi nie dotyczy tylko dzieci, zostaje z nami na całe życie. Badania nad
przywiązaniem pokazały, że gdy pokazać pagórek osobie, która jest w obecności kogoś
bliskiego to będzie wydawał się jej niższy, a więc łatwiejszy do pokonania, niż wtedy gdy jest
sama. Tak jesteśmy stworzeni i regulujemy się emocjonalnie we wzajemnej obecności. Bliskość
innych lub jej brak wpływa na nas. Uzależnienie jest odpowiedzią na doświadczony deficyt więzi
poprzez związanie się z jej substytutem – przedmiotem uzależnienia. Terapia w tym podejściu
jest z kolei leczeniem poprzez relację z drugim człowiekiem, w której w bezpiecznych
warunkach można zająć się własnym cierpieniem.

K. G: Taka pogłębiona i poszerzona terapia uzależnienia dopuszcza różne cele dotyczące
kontaktu z substancją np. stopniowe ograniczanie jej zażywania. Pamiętajmy, że uzależniony
nauczył się polegać na substancji jako na najpewniejszym sposobie uśmierzania swojego
cierpienia. W tym temacie najczęściej zawiódł się już na ludziach, począwszy od wczesnych
opiekunów. Trudno będzie takie zaufanie do relacji z drugim człowiekiem odtworzyć. Trudno będzie też o zaufanie do terapeuty, tak potrzebne jeśli terapia ma pomóc.

J. M-G.: Myślę o tym co mówisz w kontekście choćby tego, tak pełnego niepewności, czasu
pandemii, kiedy nie wiadomo na czym się oprzeć, jak zaplanować nawet najbliższą przyszłość.
W tym właśnie czasie substancja może być dla kogoś, na kogo działa kojąco, czymś pewnym,
co zwykle, choć na krótko, ale zadziała w przewidywalny sposób. Kontakt z drugim człowiekiem,
choć tak potrzebny, nie da się poddać kontroli. Osoby przeczuwające, że na przykład ich
używanie alkoholu to już problem mogą też obawiać się, że kiedy zgłoszą się po pomoc
usłyszą, że będą musiały porzucić to co ich dotychczas ratowało, stabilizowało. Dodatkowo
hamująco może działać lęk przed oceną zarówno diagnostyczną jak i moralną ze strony innych.
W naszej kulturze uzależnienie kojarzone jest z brakiem silnej woli i niezrozumiałą destrukcją.
Dlatego między innymi tak ważne jest, by pogłębić sposób rozumienia uzależnienia i osób
doświadczających trudności w tym obszarze. Przekonania osób otaczających uzależnionego,
również terapeutów, mogą utrudniać lub torować drogę do sięgnięcia po pomoc.

K. G. : W ostatnim czasie pandemia koronawirusa poskutkowała tym, że dostęp do terapii
uzależnień stał się trudniejszy. Okresowo zawieszane były grupy terapeutyczne, przestawały
pracować poradnie, oddziały dzienne. Przez kilka miesięcy osoby uzależnione miały możliwość
leczenia tylko zdalnego, na które część osób się decydowało, ale dla innych było ono z różnych
powodów niemożliwe, niedostępne. Rozpoczęte terapie bywały nagle zawieszane lub
przerywane. To na pewnym poziomie stanowić mogło niestety potwierdzenie tego, że na kojącą
funkcję substancji można liczyć bardziej niż na relacje. Dodatkowo wielu osobom doskwierał lęk
o zdrowie własne lub bliskich, niepewność co do zatrudnienia, problemy rodzinne, było też
więcej obciążeń gdy np. zamknięto szkoły. Wszyscy tego doświadczyliśmy. A osoby
uzależnione mogły mieć sporo powodów do nawrotów używania substancji psychoaktywnych
na przestrzeni ostatnich miesięcy.

J. M.-G.: Tak, to jest współczesna realność: szereg powodów do bycia w napięciu i
jednocześnie ograniczenia w kontakcie z innymi, w tym w uzyskaniu pomocy w obszarze
zdrowia. Co więcej, myślę, że to jest też czas, w którym sporo z nas mogło odkryć, że w tym
całym zmęczeniu i napięciu pomaga wieczorny drink lub dwa. Dla części osób to będzie
przejściowy i jeden z wielu sposobów radzenia sobie, a z niektórymi może zostać na dłużej,
rozwijać się w uzależnieniową stronę. Warto być na to uważnym, by pandemia nie pozostawiła
po sobie też takich skutków.

K. G. : Na pewno. Myślę, że niestety z tego typu społecznymi i psychologicznymi skutkami
pandemii będziemy mierzyć się jeszcze przez lata. Ale mówimy tu od początku o substancjach
psychoaktywnych, a oczywiście podobne mechanizmy dotyczą też uzależnień behawioralnych.
Wiele zachowań o uzależniającym potencjale można realizować w internecie. Daje on łatwy
dostęp do zakupów, gier, hazardu, pornografii. Wszystkie te sposoby rozładowywania napięcia
mogą prowadzić do uzyskiwania szybkiego i silnego emocjonalnie rezultatu – doświadczania
ulgi, ekscytacji, euforii i redukcji lęku.

J.M.-G.: A także dawać możliwość poczucia wpływu i sprawstwa (np. w rzeczywistości
komputerowych gier), ograniczoną w aktualnej realnej rzeczywistości, pandemii i izolacji, gdzie
częścią naszego bycia jest czekanie aż sytuacja się odmieni, ktoś coś otworzy, odwoła,
przywróci.

K.G.: Wiele obszarów naszego życia przeniosło się ostatnio online, myślę, że może to też
dotyczyć uzależnień. Przeprowadzono ciekawe badania dotyczące skutków pierwszej fali
pandemii. Realizowane były w maju tego roku przez grupę badawczą na Uniwersytecie
Warszawskim. Uwidoczniły one grupę młodych ludzi między 18 a 24 rokiem życia jako
doświadczającą w wyniku pandemii największego nasilenia objawów lęku i depresji na tle
wszystkich innych grup wiekowych. Trudno się temu dziwić biorąc pod uwagę ile zmian w
ważnych dla siebie obszarach funkcjonowania doświadczyła właśnie ta grupa – zamknięto
szkoły, uczelnie, miejsca ich pracy w branży usługowej, wielu musiało zrobić krok wstecz w
swoim usamodzielnianiu się i pozostawać w domu rodzinnym, gdzie doświadczały problemów
rodzinnych, braku prywatności. Przynależność do ważnych grup odniesienia została zachwiana,
grupy w pracy i na uczelniach przestały się spotykać. Pandemia spowodowała zamknięcie w domu. Jednocześnie dla osób w takim przedziale wiekowym Internet to środowisko bardzo dobrze znane i łatwo dostępne. Objawy uzależnienia, tak jak mówiłyśmy wcześniej, mają swoje
złożone, indywidualne dla każdego podłoże. Gdy ludzie realni stają się mniej dostępni bo np.
nie ma zajęć w szkole i na studiach, praca przenosi się do domu oraz chwieją się budowane
przez młodych ramy samodzielnego życia i pojawia się niepewność, wtedy mogą ze zdwojoną
siłą odzywać się problemy wewnętrzne. Poczucie samotności, odłączenia, pozostawanie sam
na sam ze swoim lękiem są bardzo dotkliwe. W takich warunkach sięganie po coś co pomoże i
przyniesie ulgę jest naturalną tendencją. Problem pojawia się wtedy, gdy substancja lub
zachowanie stają się bardzo ważne, zaczynają dominować nad innymi sposobami radzenia
sobie i nad relacjami z ludźmi. Jakie będą bardziej dalekosiężne skutki pandemii, czy nastąpi
np. wzrost liczby uzależnień wśród młodych ludzi, czy rozwiną się uzależnienia realizowane
online – na te pytania odpowiedzieć muszą kolejne badania.

J.M.-G: Rozważamy tu pokrótce bardzo współczesny kontekst dla rozwoju uzależnień czy
specyfiki trudności osób uzależnionych w tym właśnie czasie. Oprócz tego to jak objawi się
uzależnienie, u każdego będzie mieć swój indywidualny wzorzec. Współczesny amerykański
psychiatra zajmujący się uzależnieniami – Edward Khantzian jest przekonany, że osoby
nadużywające środków psychoaktywnych są predysponowane do pewnych substancji, które
pasują do specyfiki ich problemów w zakresie emocji. Osoba uzależniona w nieświadomy
sposób wybiera właśnie tę substancję, która odpowiada jej potrzebom. Ktoś będzie potrzebował
zaprzeczyć swojemu smutkowi, ktoś inny uciec przed doświadczaniem wewnętrznej pustki czy
stłumić trudną do wyrażenia złość. Ten nieświadomy wybór jest możliwy dzięki
zróżnicowanemu, np. pobudzającemu lub uspokajającemu działaniu środków psychoaktywnych.

K.G.: Na przykład uzależnienie od alkoholu związane jest często z uśmierzaniem lęku oraz
gniewu. Tutaj możemy odnaleźć ważne informacje o tym, z czego wynika uzależnienie i jakiego
rodzaju emocje i cierpienie osoba stara się od siebie odsunąć. Zapadanie się w świat pełen
szybkich skoków napięcia i jego rozładowywania, który wciąga bardziej niż realne życie jest już
poważnym krokiem w stronę uzależnienia i powinno niepokoić. Oprócz objawów uzależnienia
interesuje nas w terapii, co takiego charakterystycznego dla danej osoby wyłania się w jej
ścieżce do uzależniania się, z jakiego rodzaju cierpieniem się mierzy, sposobem na co ma być
zażywanie substancji lub nadmierne angażowanie się w konkretne zachowania.

J.M.-G: W tym sensie uzależnienie niesie ważną informację, może być sposobem na wyrażanie
się czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia a czym trzeba się
zaopiekować. Możemy w tym miejscu zachęcić osoby zastanawiające się nad swoją
trudnościami w używaniu substancji lub z innymi zachowaniami, które przybrały kompulsywny,
nałogowy charakter do pochylenia się na sobą w ten sposób i do rozejrzenia się za pomocą
psychoterapeutyczną. Pamiętajmy, że ona zawsze zaczyna się od konsultacji, której celem jest
m.in ustalenie jaka pomoc jest potrzebna i możliwa. Są pewne ograniczenia obecnego czasu,
ale nadal są też możliwości. Mimo całego związanego z nią trudu, pandemia może być i bywa
twórczym czasem.

K.G.: Można by podsumowując powiedzieć, że jeśli za mocno wciągasz się w używanie
substancji lub jakieś zachowanie, to znaczy, że czegoś bardzo ważnego o sobie nie wiesz, nie
odczytujesz jakiegoś rodzaju swoich potrzeb, nie znajdujesz sposobu by odpowiedzieć na nie w
lepszy sposób. Terapia może być sposobem by poukładać te kwestie i znaleźć lepsze
rozwiązania.

Uzależnienie niesie ze sobą ważną informację. Może być sposobem na wyrażanie czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia, a czym trzeba się zaopiekować. 

Katarzyna Głuszek: Przez lata w terapii uzależnień dominowało podejście objawowe. Uwaga
terapeutów i osób będących w procesie terapii kierowana była głównie na objawy uzależnienia,
ich rozpoznanie i zaakceptowanie. Dużą wagę przykładano do uznania swojej bezsilności
wobec substancji oraz budowanie tożsamości osoby uzależnionej. Skupiano się również na
umiejętnościach potrzebnych do utrzymywania abstynencji od substancji. To właśnie całkowitą
abstynencję uznawano za najwłaściwszy cel terapii.

Julia Michalak – Guzik: To może wydawać się logiczne: skoro nadużywanie substancji generuje
problemy w życiu osoby i bardzo często też w jej otoczeniu, to uznać można, że zatrzymując
używanie zatrzyma się też te problemy i … po kłopocie. Wiemy jednak z badań i potwierdzają to
nasze doświadczenia z pracy z uzależnionymi, że osoby te mają w swojej historii życia bardzo
trudne doświadczenia o charakterze traum. Używanie substancji jest często nieświadomą próbą
samoleczenia i radzenia sobie ze skutkami bolesnych doświadczeń. Tymi następstwami mogą
być: trudności z emocjami, ich regulacją, umiejętnością kojenia się, z byciem naprawdę blisko i
autentycznie z innymi ludźmi, z miłością do siebie. Zatrzymanie używania substancji może być z
tego powodu bardzo trudne i niewystarczające, choć bywa też często konieczne i ratujące
człowieka przed poważnym zagrożeniem życia i zdrowia.

K. G. : Takie spojrzenie na uzależnienie przesuwa naszą uwagę z samego objawu na procesy
leżące u jego podłoża. Znany i ceniony kanadyjski lekarz, specjalizujący się w uzależnieniach –
Gabor Mate powiedział, że starając się zrozumieć osobę uzależnioną i jej pomóc, ważniejsze
niż zastanawianie się dlaczego jest uzależniona, jest zrozumienie cierpienia, które do
uzależnienia doprowadza. Nie sama abstynencja od substancji psychoaktywnej, ale to
cierpienie i jego lepsze rozumienie wydaje się kluczową sprawą w terapii. Wynika ono
najczęściej z trudnych doświadczeń, traum relacyjnych i deficytów z nimi powiązanych.
Przybiera formę trudnych do zniesienia stanów emocjonalnych, z którymi osoba nie potrafi
poradzić sobie w inny sposób niż poprzez wypicie alkoholu czy zażycie innej substancji.

J. M.-G.: Myśląc o traumach możemy mieć skojarzenie z czymś tak trudnym jak doświadczenie
przemocy, ciężki rozwód rodziców czy śmierć w rodzinie. Ale doświadczeniem o charakterze
traumy, bardzo mocno kształtującym, może być też niedostatek w obszarze więzi z rodzicem
czy głównym opiekunem dziecka, na skutek braku stałej, stabilnej, wystarczająco dobrej opieki
z jego strony. Jeśli dziecko nie mogło doświadczyć kojenia w swoich przykrych odczuciach,
bycia widzianym ze swoimi potrzebami, nie mogło czuć się bezpieczne i dowartościowane,
może szukać potem substytutu tych doświadczeń w czymś na zewnątrz, poza relacjami, nie
będąc w stanie samo sobie tego dać. Z tej perspektywy patrząc, to nie sama substancja
uzależnia ale nasze wczesne doświadczenia rozwojowe czynią nas podatnymi lub nie, na
uzależnienie. Potrzeba więzi nie dotyczy tylko dzieci, zostaje z nami na całe życie. Badania nad
przywiązaniem pokazały, że gdy pokazać pagórek osobie, która jest w obecności kogoś
bliskiego to będzie wydawał się jej niższy, a więc łatwiejszy do pokonania, niż wtedy gdy jest
sama. Tak jesteśmy stworzeni i regulujemy się emocjonalnie we wzajemnej obecności. Bliskość
innych lub jej brak wpływa na nas. Uzależnienie jest odpowiedzią na doświadczony deficyt więzi
poprzez związanie się z jej substytutem – przedmiotem uzależnienia. Terapia w tym podejściu
jest z kolei leczeniem poprzez relację z drugim człowiekiem, w której w bezpiecznych
warunkach można zająć się własnym cierpieniem.

K. G: Taka pogłębiona i poszerzona terapia uzależnienia dopuszcza różne cele dotyczące
kontaktu z substancją np. stopniowe ograniczanie jej zażywania. Pamiętajmy, że uzależniony
nauczył się polegać na substancji jako na najpewniejszym sposobie uśmierzania swojego
cierpienia. W tym temacie najczęściej zawiódł się już na ludziach, począwszy od wczesnych
opiekunów. Trudno będzie takie zaufanie do relacji z drugim człowiekiem odtworzyć. Trudno będzie też o zaufanie do terapeuty, tak potrzebne jeśli terapia ma pomóc.

J. M-G.: Myślę o tym co mówisz w kontekście choćby tego, tak pełnego niepewności, czasu
pandemii, kiedy nie wiadomo na czym się oprzeć, jak zaplanować nawet najbliższą przyszłość.
W tym właśnie czasie substancja może być dla kogoś, na kogo działa kojąco, czymś pewnym,
co zwykle, choć na krótko, ale zadziała w przewidywalny sposób. Kontakt z drugim człowiekiem,
choć tak potrzebny, nie da się poddać kontroli. Osoby przeczuwające, że na przykład ich
używanie alkoholu to już problem mogą też obawiać się, że kiedy zgłoszą się po pomoc
usłyszą, że będą musiały porzucić to co ich dotychczas ratowało, stabilizowało. Dodatkowo
hamująco może działać lęk przed oceną zarówno diagnostyczną jak i moralną ze strony innych.
W naszej kulturze uzależnienie kojarzone jest z brakiem silnej woli i niezrozumiałą destrukcją.
Dlatego między innymi tak ważne jest, by pogłębić sposób rozumienia uzależnienia i osób
doświadczających trudności w tym obszarze. Przekonania osób otaczających uzależnionego,
również terapeutów, mogą utrudniać lub torować drogę do sięgnięcia po pomoc.

K. G. : W ostatnim czasie pandemia koronawirusa poskutkowała tym, że dostęp do terapii
uzależnień stał się trudniejszy. Okresowo zawieszane były grupy terapeutyczne, przestawały
pracować poradnie, oddziały dzienne. Przez kilka miesięcy osoby uzależnione miały możliwość
leczenia tylko zdalnego, na które część osób się decydowało, ale dla innych było ono z różnych
powodów niemożliwe, niedostępne. Rozpoczęte terapie bywały nagle zawieszane lub
przerywane. To na pewnym poziomie stanowić mogło niestety potwierdzenie tego, że na kojącą
funkcję substancji można liczyć bardziej niż na relacje. Dodatkowo wielu osobom doskwierał lęk
o zdrowie własne lub bliskich, niepewność co do zatrudnienia, problemy rodzinne, było też
więcej obciążeń gdy np. zamknięto szkoły. Wszyscy tego doświadczyliśmy. A osoby
uzależnione mogły mieć sporo powodów do nawrotów używania substancji psychoaktywnych
na przestrzeni ostatnich miesięcy.

J. M.-G.: Tak, to jest współczesna realność: szereg powodów do bycia w napięciu i
jednocześnie ograniczenia w kontakcie z innymi, w tym w uzyskaniu pomocy w obszarze
zdrowia. Co więcej, myślę, że to jest też czas, w którym sporo z nas mogło odkryć, że w tym
całym zmęczeniu i napięciu pomaga wieczorny drink lub dwa. Dla części osób to będzie
przejściowy i jeden z wielu sposobów radzenia sobie, a z niektórymi może zostać na dłużej,
rozwijać się w uzależnieniową stronę. Warto być na to uważnym, by pandemia nie pozostawiła
po sobie też takich skutków.

K. G. : Na pewno. Myślę, że niestety z tego typu społecznymi i psychologicznymi skutkami
pandemii będziemy mierzyć się jeszcze przez lata. Ale mówimy tu od początku o substancjach
psychoaktywnych, a oczywiście podobne mechanizmy dotyczą też uzależnień behawioralnych.
Wiele zachowań o uzależniającym potencjale można realizować w internecie. Daje on łatwy
dostęp do zakupów, gier, hazardu, pornografii. Wszystkie te sposoby rozładowywania napięcia
mogą prowadzić do uzyskiwania szybkiego i silnego emocjonalnie rezultatu – doświadczania
ulgi, ekscytacji, euforii i redukcji lęku.

J.M.-G.: A także dawać możliwość poczucia wpływu i sprawstwa (np. w rzeczywistości
komputerowych gier), ograniczoną w aktualnej realnej rzeczywistości, pandemii i izolacji, gdzie
częścią naszego bycia jest czekanie aż sytuacja się odmieni, ktoś coś otworzy, odwoła,
przywróci.

K.G.: Wiele obszarów naszego życia przeniosło się ostatnio online, myślę, że może to też
dotyczyć uzależnień. Przeprowadzono ciekawe badania dotyczące skutków pierwszej fali
pandemii. Realizowane były w maju tego roku przez grupę badawczą na Uniwersytecie
Warszawskim. Uwidoczniły one grupę młodych ludzi między 18 a 24 rokiem życia jako
doświadczającą w wyniku pandemii największego nasilenia objawów lęku i depresji na tle
wszystkich innych grup wiekowych. Trudno się temu dziwić biorąc pod uwagę ile zmian w
ważnych dla siebie obszarach funkcjonowania doświadczyła właśnie ta grupa – zamknięto
szkoły, uczelnie, miejsca ich pracy w branży usługowej, wielu musiało zrobić krok wstecz w
swoim usamodzielnianiu się i pozostawać w domu rodzinnym, gdzie doświadczały problemów
rodzinnych, braku prywatności. Przynależność do ważnych grup odniesienia została zachwiana,
grupy w pracy i na uczelniach przestały się spotykać. Pandemia spowodowała zamknięcie w domu. Jednocześnie dla osób w takim przedziale wiekowym Internet to środowisko bardzo dobrze znane i łatwo dostępne. Objawy uzależnienia, tak jak mówiłyśmy wcześniej, mają swoje
złożone, indywidualne dla każdego podłoże. Gdy ludzie realni stają się mniej dostępni bo np.
nie ma zajęć w szkole i na studiach, praca przenosi się do domu oraz chwieją się budowane
przez młodych ramy samodzielnego życia i pojawia się niepewność, wtedy mogą ze zdwojoną
siłą odzywać się problemy wewnętrzne. Poczucie samotności, odłączenia, pozostawanie sam
na sam ze swoim lękiem są bardzo dotkliwe. W takich warunkach sięganie po coś co pomoże i
przyniesie ulgę jest naturalną tendencją. Problem pojawia się wtedy, gdy substancja lub
zachowanie stają się bardzo ważne, zaczynają dominować nad innymi sposobami radzenia
sobie i nad relacjami z ludźmi. Jakie będą bardziej dalekosiężne skutki pandemii, czy nastąpi
np. wzrost liczby uzależnień wśród młodych ludzi, czy rozwiną się uzależnienia realizowane
online – na te pytania odpowiedzieć muszą kolejne badania.

J.M.-G: Rozważamy tu pokrótce bardzo współczesny kontekst dla rozwoju uzależnień czy
specyfiki trudności osób uzależnionych w tym właśnie czasie. Oprócz tego to jak objawi się
uzależnienie, u każdego będzie mieć swój indywidualny wzorzec. Współczesny amerykański
psychiatra zajmujący się uzależnieniami – Edward Khantzian jest przekonany, że osoby
nadużywające środków psychoaktywnych są predysponowane do pewnych substancji, które
pasują do specyfiki ich problemów w zakresie emocji. Osoba uzależniona w nieświadomy
sposób wybiera właśnie tę substancję, która odpowiada jej potrzebom. Ktoś będzie potrzebował
zaprzeczyć swojemu smutkowi, ktoś inny uciec przed doświadczaniem wewnętrznej pustki czy
stłumić trudną do wyrażenia złość. Ten nieświadomy wybór jest możliwy dzięki
zróżnicowanemu, np. pobudzającemu lub uspokajającemu działaniu środków psychoaktywnych.

K.G.: Na przykład uzależnienie od alkoholu związane jest często z uśmierzaniem lęku oraz
gniewu. Tutaj możemy odnaleźć ważne informacje o tym, z czego wynika uzależnienie i jakiego
rodzaju emocje i cierpienie osoba stara się od siebie odsunąć. Zapadanie się w świat pełen
szybkich skoków napięcia i jego rozładowywania, który wciąga bardziej niż realne życie jest już
poważnym krokiem w stronę uzależnienia i powinno niepokoić. Oprócz objawów uzależnienia
interesuje nas w terapii, co takiego charakterystycznego dla danej osoby wyłania się w jej
ścieżce do uzależniania się, z jakiego rodzaju cierpieniem się mierzy, sposobem na co ma być
zażywanie substancji lub nadmierne angażowanie się w konkretne zachowania.

J.M.-G: W tym sensie uzależnienie niesie ważną informację, może być sposobem na wyrażanie
się czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia a czym trzeba się
zaopiekować. Możemy w tym miejscu zachęcić osoby zastanawiające się nad swoją
trudnościami w używaniu substancji lub z innymi zachowaniami, które przybrały kompulsywny,
nałogowy charakter do pochylenia się na sobą w ten sposób i do rozejrzenia się za pomocą
psychoterapeutyczną. Pamiętajmy, że ona zawsze zaczyna się od konsultacji, której celem jest
m.in ustalenie jaka pomoc jest potrzebna i możliwa. Są pewne ograniczenia obecnego czasu,
ale nadal są też możliwości. Mimo całego związanego z nią trudu, pandemia może być i bywa
twórczym czasem.

K.G.: Można by podsumowując powiedzieć, że jeśli za mocno wciągasz się w używanie
substancji lub jakieś zachowanie, to znaczy, że czegoś bardzo ważnego o sobie nie wiesz, nie
odczytujesz jakiegoś rodzaju swoich potrzeb, nie znajdujesz sposobu by odpowiedzieć na nie w
lepszy sposób. Terapia może być sposobem by poukładać te kwestie i znaleźć lepsze
rozwiązania.

Uzależnienie niesie ze sobą ważną informację. Może być sposobem na wyrażanie czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia, a czym trzeba się zaopiekować. 

Katarzyna Głuszek: Przez lata w terapii uzależnień dominowało podejście objawowe. Uwaga
terapeutów i osób będących w procesie terapii kierowana była głównie na objawy uzależnienia,
ich rozpoznanie i zaakceptowanie. Dużą wagę przykładano do uznania swojej bezsilności
wobec substancji oraz budowanie tożsamości osoby uzależnionej. Skupiano się również na
umiejętnościach potrzebnych do utrzymywania abstynencji od substancji. To właśnie całkowitą
abstynencję uznawano za najwłaściwszy cel terapii.

Julia Michalak – Guzik: To może wydawać się logiczne: skoro nadużywanie substancji generuje
problemy w życiu osoby i bardzo często też w jej otoczeniu, to uznać można, że zatrzymując
używanie zatrzyma się też te problemy i … po kłopocie. Wiemy jednak z badań i potwierdzają to
nasze doświadczenia z pracy z uzależnionymi, że osoby te mają w swojej historii życia bardzo
trudne doświadczenia o charakterze traum. Używanie substancji jest często nieświadomą próbą
samoleczenia i radzenia sobie ze skutkami bolesnych doświadczeń. Tymi następstwami mogą
być: trudności z emocjami, ich regulacją, umiejętnością kojenia się, z byciem naprawdę blisko i
autentycznie z innymi ludźmi, z miłością do siebie. Zatrzymanie używania substancji może być z
tego powodu bardzo trudne i niewystarczające, choć bywa też często konieczne i ratujące
człowieka przed poważnym zagrożeniem życia i zdrowia.

K. G. : Takie spojrzenie na uzależnienie przesuwa naszą uwagę z samego objawu na procesy
leżące u jego podłoża. Znany i ceniony kanadyjski lekarz, specjalizujący się w uzależnieniach –
Gabor Mate powiedział, że starając się zrozumieć osobę uzależnioną i jej pomóc, ważniejsze
niż zastanawianie się dlaczego jest uzależniona, jest zrozumienie cierpienia, które do
uzależnienia doprowadza. Nie sama abstynencja od substancji psychoaktywnej, ale to
cierpienie i jego lepsze rozumienie wydaje się kluczową sprawą w terapii. Wynika ono
najczęściej z trudnych doświadczeń, traum relacyjnych i deficytów z nimi powiązanych.
Przybiera formę trudnych do zniesienia stanów emocjonalnych, z którymi osoba nie potrafi
poradzić sobie w inny sposób niż poprzez wypicie alkoholu czy zażycie innej substancji.

J. M.-G.: Myśląc o traumach możemy mieć skojarzenie z czymś tak trudnym jak doświadczenie
przemocy, ciężki rozwód rodziców czy śmierć w rodzinie. Ale doświadczeniem o charakterze
traumy, bardzo mocno kształtującym, może być też niedostatek w obszarze więzi z rodzicem
czy głównym opiekunem dziecka, na skutek braku stałej, stabilnej, wystarczająco dobrej opieki
z jego strony. Jeśli dziecko nie mogło doświadczyć kojenia w swoich przykrych odczuciach,
bycia widzianym ze swoimi potrzebami, nie mogło czuć się bezpieczne i dowartościowane,
może szukać potem substytutu tych doświadczeń w czymś na zewnątrz, poza relacjami, nie
będąc w stanie samo sobie tego dać. Z tej perspektywy patrząc, to nie sama substancja
uzależnia ale nasze wczesne doświadczenia rozwojowe czynią nas podatnymi lub nie, na
uzależnienie. Potrzeba więzi nie dotyczy tylko dzieci, zostaje z nami na całe życie. Badania nad
przywiązaniem pokazały, że gdy pokazać pagórek osobie, która jest w obecności kogoś
bliskiego to będzie wydawał się jej niższy, a więc łatwiejszy do pokonania, niż wtedy gdy jest
sama. Tak jesteśmy stworzeni i regulujemy się emocjonalnie we wzajemnej obecności. Bliskość
innych lub jej brak wpływa na nas. Uzależnienie jest odpowiedzią na doświadczony deficyt więzi
poprzez związanie się z jej substytutem – przedmiotem uzależnienia. Terapia w tym podejściu
jest z kolei leczeniem poprzez relację z drugim człowiekiem, w której w bezpiecznych
warunkach można zająć się własnym cierpieniem.

K. G: Taka pogłębiona i poszerzona terapia uzależnienia dopuszcza różne cele dotyczące
kontaktu z substancją np. stopniowe ograniczanie jej zażywania. Pamiętajmy, że uzależniony
nauczył się polegać na substancji jako na najpewniejszym sposobie uśmierzania swojego
cierpienia. W tym temacie najczęściej zawiódł się już na ludziach, począwszy od wczesnych
opiekunów. Trudno będzie takie zaufanie do relacji z drugim człowiekiem odtworzyć. Trudno będzie też o zaufanie do terapeuty, tak potrzebne jeśli terapia ma pomóc.

J. M-G.: Myślę o tym co mówisz w kontekście choćby tego, tak pełnego niepewności, czasu
pandemii, kiedy nie wiadomo na czym się oprzeć, jak zaplanować nawet najbliższą przyszłość.
W tym właśnie czasie substancja może być dla kogoś, na kogo działa kojąco, czymś pewnym,
co zwykle, choć na krótko, ale zadziała w przewidywalny sposób. Kontakt z drugim człowiekiem,
choć tak potrzebny, nie da się poddać kontroli. Osoby przeczuwające, że na przykład ich
używanie alkoholu to już problem mogą też obawiać się, że kiedy zgłoszą się po pomoc
usłyszą, że będą musiały porzucić to co ich dotychczas ratowało, stabilizowało. Dodatkowo
hamująco może działać lęk przed oceną zarówno diagnostyczną jak i moralną ze strony innych.
W naszej kulturze uzależnienie kojarzone jest z brakiem silnej woli i niezrozumiałą destrukcją.
Dlatego między innymi tak ważne jest, by pogłębić sposób rozumienia uzależnienia i osób
doświadczających trudności w tym obszarze. Przekonania osób otaczających uzależnionego,
również terapeutów, mogą utrudniać lub torować drogę do sięgnięcia po pomoc.

K. G. : W ostatnim czasie pandemia koronawirusa poskutkowała tym, że dostęp do terapii
uzależnień stał się trudniejszy. Okresowo zawieszane były grupy terapeutyczne, przestawały
pracować poradnie, oddziały dzienne. Przez kilka miesięcy osoby uzależnione miały możliwość
leczenia tylko zdalnego, na które część osób się decydowało, ale dla innych było ono z różnych
powodów niemożliwe, niedostępne. Rozpoczęte terapie bywały nagle zawieszane lub
przerywane. To na pewnym poziomie stanowić mogło niestety potwierdzenie tego, że na kojącą
funkcję substancji można liczyć bardziej niż na relacje. Dodatkowo wielu osobom doskwierał lęk
o zdrowie własne lub bliskich, niepewność co do zatrudnienia, problemy rodzinne, było też
więcej obciążeń gdy np. zamknięto szkoły. Wszyscy tego doświadczyliśmy. A osoby
uzależnione mogły mieć sporo powodów do nawrotów używania substancji psychoaktywnych
na przestrzeni ostatnich miesięcy.

J. M.-G.: Tak, to jest współczesna realność: szereg powodów do bycia w napięciu i
jednocześnie ograniczenia w kontakcie z innymi, w tym w uzyskaniu pomocy w obszarze
zdrowia. Co więcej, myślę, że to jest też czas, w którym sporo z nas mogło odkryć, że w tym
całym zmęczeniu i napięciu pomaga wieczorny drink lub dwa. Dla części osób to będzie
przejściowy i jeden z wielu sposobów radzenia sobie, a z niektórymi może zostać na dłużej,
rozwijać się w uzależnieniową stronę. Warto być na to uważnym, by pandemia nie pozostawiła
po sobie też takich skutków.

K. G. : Na pewno. Myślę, że niestety z tego typu społecznymi i psychologicznymi skutkami
pandemii będziemy mierzyć się jeszcze przez lata. Ale mówimy tu od początku o substancjach
psychoaktywnych, a oczywiście podobne mechanizmy dotyczą też uzależnień behawioralnych.
Wiele zachowań o uzależniającym potencjale można realizować w internecie. Daje on łatwy
dostęp do zakupów, gier, hazardu, pornografii. Wszystkie te sposoby rozładowywania napięcia
mogą prowadzić do uzyskiwania szybkiego i silnego emocjonalnie rezultatu – doświadczania
ulgi, ekscytacji, euforii i redukcji lęku.

J.M.-G.: A także dawać możliwość poczucia wpływu i sprawstwa (np. w rzeczywistości
komputerowych gier), ograniczoną w aktualnej realnej rzeczywistości, pandemii i izolacji, gdzie
częścią naszego bycia jest czekanie aż sytuacja się odmieni, ktoś coś otworzy, odwoła,
przywróci.

K.G.: Wiele obszarów naszego życia przeniosło się ostatnio online, myślę, że może to też
dotyczyć uzależnień. Przeprowadzono ciekawe badania dotyczące skutków pierwszej fali
pandemii. Realizowane były w maju tego roku przez grupę badawczą na Uniwersytecie
Warszawskim. Uwidoczniły one grupę młodych ludzi między 18 a 24 rokiem życia jako
doświadczającą w wyniku pandemii największego nasilenia objawów lęku i depresji na tle
wszystkich innych grup wiekowych. Trudno się temu dziwić biorąc pod uwagę ile zmian w
ważnych dla siebie obszarach funkcjonowania doświadczyła właśnie ta grupa – zamknięto
szkoły, uczelnie, miejsca ich pracy w branży usługowej, wielu musiało zrobić krok wstecz w
swoim usamodzielnianiu się i pozostawać w domu rodzinnym, gdzie doświadczały problemów
rodzinnych, braku prywatności. Przynależność do ważnych grup odniesienia została zachwiana,
grupy w pracy i na uczelniach przestały się spotykać. Pandemia spowodowała zamknięcie w domu. Jednocześnie dla osób w takim przedziale wiekowym Internet to środowisko bardzo dobrze znane i łatwo dostępne. Objawy uzależnienia, tak jak mówiłyśmy wcześniej, mają swoje
złożone, indywidualne dla każdego podłoże. Gdy ludzie realni stają się mniej dostępni bo np.
nie ma zajęć w szkole i na studiach, praca przenosi się do domu oraz chwieją się budowane
przez młodych ramy samodzielnego życia i pojawia się niepewność, wtedy mogą ze zdwojoną
siłą odzywać się problemy wewnętrzne. Poczucie samotności, odłączenia, pozostawanie sam
na sam ze swoim lękiem są bardzo dotkliwe. W takich warunkach sięganie po coś co pomoże i
przyniesie ulgę jest naturalną tendencją. Problem pojawia się wtedy, gdy substancja lub
zachowanie stają się bardzo ważne, zaczynają dominować nad innymi sposobami radzenia
sobie i nad relacjami z ludźmi. Jakie będą bardziej dalekosiężne skutki pandemii, czy nastąpi
np. wzrost liczby uzależnień wśród młodych ludzi, czy rozwiną się uzależnienia realizowane
online – na te pytania odpowiedzieć muszą kolejne badania.

J.M.-G: Rozważamy tu pokrótce bardzo współczesny kontekst dla rozwoju uzależnień czy
specyfiki trudności osób uzależnionych w tym właśnie czasie. Oprócz tego to jak objawi się
uzależnienie, u każdego będzie mieć swój indywidualny wzorzec. Współczesny amerykański
psychiatra zajmujący się uzależnieniami – Edward Khantzian jest przekonany, że osoby
nadużywające środków psychoaktywnych są predysponowane do pewnych substancji, które
pasują do specyfiki ich problemów w zakresie emocji. Osoba uzależniona w nieświadomy
sposób wybiera właśnie tę substancję, która odpowiada jej potrzebom. Ktoś będzie potrzebował
zaprzeczyć swojemu smutkowi, ktoś inny uciec przed doświadczaniem wewnętrznej pustki czy
stłumić trudną do wyrażenia złość. Ten nieświadomy wybór jest możliwy dzięki
zróżnicowanemu, np. pobudzającemu lub uspokajającemu działaniu środków psychoaktywnych.

K.G.: Na przykład uzależnienie od alkoholu związane jest często z uśmierzaniem lęku oraz
gniewu. Tutaj możemy odnaleźć ważne informacje o tym, z czego wynika uzależnienie i jakiego
rodzaju emocje i cierpienie osoba stara się od siebie odsunąć. Zapadanie się w świat pełen
szybkich skoków napięcia i jego rozładowywania, który wciąga bardziej niż realne życie jest już
poważnym krokiem w stronę uzależnienia i powinno niepokoić. Oprócz objawów uzależnienia
interesuje nas w terapii, co takiego charakterystycznego dla danej osoby wyłania się w jej
ścieżce do uzależniania się, z jakiego rodzaju cierpieniem się mierzy, sposobem na co ma być
zażywanie substancji lub nadmierne angażowanie się w konkretne zachowania.

J.M.-G: W tym sensie uzależnienie niesie ważną informację, może być sposobem na wyrażanie
się czegoś trudnego, co w inny sposób było nie do wypowiedzenia a czym trzeba się
zaopiekować. Możemy w tym miejscu zachęcić osoby zastanawiające się nad swoją
trudnościami w używaniu substancji lub z innymi zachowaniami, które przybrały kompulsywny,
nałogowy charakter do pochylenia się na sobą w ten sposób i do rozejrzenia się za pomocą
psychoterapeutyczną. Pamiętajmy, że ona zawsze zaczyna się od konsultacji, której celem jest
m.in ustalenie jaka pomoc jest potrzebna i możliwa. Są pewne ograniczenia obecnego czasu,
ale nadal są też możliwości. Mimo całego związanego z nią trudu, pandemia może być i bywa
twórczym czasem.

K.G.: Można by podsumowując powiedzieć, że jeśli za mocno wciągasz się w używanie
substancji lub jakieś zachowanie, to znaczy, że czegoś bardzo ważnego o sobie nie wiesz, nie
odczytujesz jakiegoś rodzaju swoich potrzeb, nie znajdujesz sposobu by odpowiedzieć na nie w
lepszy sposób. Terapia może być sposobem by poukładać te kwestie i znaleźć lepsze
rozwiązania.

Amerykański neurolog i psychobiolog Jaak Panksepp w trakcie 40 lat swojej pracy badawczej odkrył, że w mózgach ssaków istnieje 7 bazowych emocji.

Mowa o sieciach neuronalnych schowanych głęboko w bardziej pierwotnych partiach mózgu. Dokonania Pankseppa pozwalają zrozumieć, co dzieje się w naszych głowach  – z perspektywy biologii, eksperymentu i obserwacji.

Być może widzimy mechanizmy wpędzające nas w cierpienie psychiczne i jednocześnie mogące stanowić tarczę przed samotnością, beznadzieją i bezsilnością, izolacją czy lękiem.

Pierwotne emocje: są ukierunkowane na cel i związane z podjęciem konkretnego działania, wiążą się więc ściśle z motywacją i aktywnością. Są biologicznymi konstrukcjami, sieciami składającymi się z wielu neuronów umiejscowionych w starych, niżej położonych warstwach mózgu.

Kiedy w literaturze opisuje się bazowe emocje: ROZPACZ/PANIKĘ, OPIEKĘ, GNIEW, LĘK, POŻĄDANIE i ZABAWĘ używa się wielkich liter żeby podkreślić ich neurobiologiczny rodowód i odmienne znaczenie niż w przypadku subiektywnie odbieranych uczuć.

Jest jeszcze siódmy, wyjątkowy motor napędowy naszych działań, który zasila energią wszystkie pozostałe – POSZUKIWANIE. To jak silnik w samochodzie który czasami możemy włączyć sami a czasami zapala się i wyłącza bez naszej świadomej kontroli.

POSZUKIWANIE jest uruchamiane przez zlokalizowane w mózgu i organach wewnętrznych czujniki katalogujące zapotrzebowanie na dane substancje. Gdy wykryją nadmiar lub niedobór wysyłają powiadomienie do odpowiednich partii mózgu. Następnie mózg uruchamia narzędzia umożliwiające „zdobycie” i zaspokojenie danej potrzeby. System POSZUKIWANIA podobnie jak wszystkie pierwotne emocje funkcjonuje w innych częściach mózgu niż myślenie i kontrola naszych zachowań. Jest też szybszy niż myśl. Najpierw pojawia się impuls emocjonalny a dopiero później wchodzi do akcji nasza pamięć i doświadczenie życiowe które mogą modyfikować informacje emocjonalne.

„CZUJĘ więc JESTEM”. …nie myślę o tym że jestem głodny, ja to czuję. Są to głęboko nieświadome procesy.

POSZUKIWANIE nie jest ani dobre, ani złe. Złodziej będzie szukał, by ukraść a pielęgniarka będzie szukała, by leczyć. Kiedy ssaki zaczynają „szukać” (np. pies na spacerze, człowiek w sklepie czy nowy miejscu), uruchamiają się tak ważne funkcje psychiczne jak potrzeba eksploracji, poczucie podmiotowości i podejmowanie inicjatywy.

Te procesy wiążą się z coraz większą ciekawością. Przestajemy wtedy być biernymi odbiorcami rzeczywistości zewnętrznej.

Odbieramy wręcz fizyczne wrażenia, że „odpala” nam się poczucie energii i entuzjazmu co może być bardzo przydatne, kiedy musimy radzić sobie z dodatkowymi wyzwaniami, wątpliwościami i przeciążeniem.

Badania neurobiologiczne pokazują, że pierwotne procesy z dolnych partii mózgu wywołują po czasie reakcje w wyższych i nowszych związanych ze świadomym odbiorem informacji i logiką. Procesy te działają dwustronnie dół→ góra i góra → dół. Możemy więc przeżywać zniechęcenie i zrezygnować ze spotkania ze znajomymi, kiedy wejdziemy w apatyczny stan umysłu i specjalnie pobudzić swoją ciekawość związaną z podniesieniem poziomu energii sięgając po coś, co nas ekscytuje albo angażując się w zadanie które uważamy za sensowne.

Działanie systemu POSZUKIWANIA jest blisko związane z systemem ZABAWY który leży u podstaw zdrowego i szczęśliwego życia. ZABAWA ma funkcję społeczną. To bardzo ważna pierwotna emocja która uruchamia się w mózgu małych dzieci najpierw w kontakcie z opiekunem a później z innymi dziećmi i dorosłymi.

To również narzędzie do nauki budowania relacji z ludźmi, nie tylko w dzieciństwie ale i dorosłości. Jeśli się bawimy, to poprzez odpowiedni zestaw neuronów, podobnie jak w przypadku poszukiwania, uruchamiamy dodatkowo inne ścieżki w mózgu i zaczynamy się czuć ożywieni. Ponieważ fizycznie i psychiczne czujemy się inaczej, zachowujemy się inaczej i podejmujemy inne decyzje. Częste następstwa uruchomienia ZABAWY to późniejsza większa skłonność do kontaktów z innymi, żartowania, rywalizacji i współpracy.

Te biologiczne systemy w naszych mózgach umożliwiają bycie zaangażowanym i „podłączonym” do życia toczącego się wokoło. To ważny zasób pomocny w ciężkich czasach, zwłaszcza gdy z powodu izolacji możemy czuć się wyalienowani i coraz bardziej zniechęceni czy przemęczeni.

Na szczęście nasze mózgi mają narzędzia na gorsze czasy. Dzięki POSZUKIWANIU i ZABAWIE umożliwiają korzystanie ze wsparcia społecznego i zwiększające szanse na ostateczny sukces podnosząc po drodze poczucie własnej skuteczności.

Mogą stanowić one barierę przeciwlękową i przeciwdepresyjną.

Kiedy nie podłączamy się do niczego, zaczynamy funkcjonować w realnej i uczuciowej izolacji.

Mózg uruchamia wtedy system PANIKI/ROZPACZY który obniża nasz nastrój, motywację i poziom energii w ciele. Zaburza też sen. Ten mózgowy system separacyjny, wrodzony ale kształtowany w dzieciństwie w relacji z opiekunem krzyczy o zagrożeniu krzywdą i śmiercią. Jest związany z poczuciem uderzającej straty ważnej relacji która dziecku jest potrzebna do przeżycia.  Gdy jako dorośli realnie lub we własnej głowie zanadto oddalamy się od ludzi budzimy PANIKĘ i ROZPACZ, potrzebne do późniejszej odbudowy relacji.

System ten, gdy trwanie w izolacji się przedłuża, może neurochemicznie przyczyniać się do rozwoju depresji.

W obecnej sytuacji nasze mózgi dają nam dodatkowego „kopa” i zwiększają skuteczność działań w sytuacjach angażujących systemy POSZUKIWANIA I ZABAWY.

Razem z OPIEKĄ (uruchamianą gdy się kimś opiekujemy lub otrzymujemy czyjąś troskę) mogą stanowić tarczę przeciwdepresyjną, przeciwlękową i mobilizować nas do podejmowania nowych działań.

Michał Głuszek

psycholog, psychoterapeuta

Absolwent psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, studiów trenerskich na Wyższej Szkole Bankowej w Poznaniu i Studium Psychoterapii oraz Szkoły Psychoterapii Grupowej w Laboratorium Psychoedukacji w Warszawie.

Obecnie pracuje w Zakładzie Pielęgnacyjno-Opiekuńczym w Jarosławcu, prowadzi psychoterapię indywidualną i grupową w poradni leczenia uzależnień w Środzie Wielkopolskiej oraz w Laboratorium Psychoedukacji w Warszawie. W Pracowni HUMANI prowadzi konsultacje oraz psychoterapię indywidualną i grupową.